Ελλάδα 1999 – Πλανήτης 2021. Η Κλωνατέξ και τα «λαναρόχαρτα», η Tesla και το Bitcoin. Όλο αυτό κάτι μου θυμίζει…

Δεν ξέρω γιατί, αλλά μετά από πολλά χρόνια* νιώθω ότι ζω και πάλι ένα dejavu όταν μιλάω για επενδύσεις… Η χρονιά του 2021 βρίσκεται στο τελευταίο της τετράμηνο και έχω την εντύπωση ότι ο χρόνος γύρισε πίσω στην περίοδο 1998 – 1999. Όσα ζω και διαβάζω δείχνουν να επαναλαμβάνουν όσα ζήσαμε τότε, με κάποιες διαφορές. Με δεδομένο ότι η πλειοψηφία των σημερινών επενδυτών και «επενδυτών» δεν έχουν μνήμη από εκείνη την εποχή, νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον να πάμε λίγο προς τα πίσω… 

Α. Η Ελλάδα του 98 – 99

Μετά την υποτίμηση του Μαρτίου του 1998 η Ελλάδα κλείδωσε τη συμμετοχή της στο Ευρώ και οι δημοσιογράφοι έγραφαν ακατάπαυστα για το πόσο αυτή θα απογειώσει την οικονομία της. Την ίδια ώρα η προοπτική των Ολυμπιακών Αγώνων έδειχνε εντυπωσιακή και οι προσδοκίες ακόμη μεγαλύτερες. Η χώρα προέρχονταν από μία 20ετία συσσώρευσης χρήματος, ραγδαίας ανόδου του βιοτικού επιπέδου και διαθέσιμου χρήματος «κάτω από το στρώμα», ενώ με την πτώση των επιτοκίων τα δάνεια γίνονταν φθηνότερα και οι τράπεζες ετοιμάζονταν να δανείσουν μαζικά. Το χρέος της Ελλάδας παρέμενε υψηλό και οι μεταρρυθμίσεις ήταν – και είναι – ωραίες στα λόγια.

Το 1998 – 1999 βρισκόμασταν λίγο πριν την αλλαγή των δεδομένων που ξέραμε. Η ασφάλεια έγινε προτεραιότητα μετά τις 11.09.2001, η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία ένωσαν τον κόσμο και μαζί με μία σειρά μικρότερων αλλαγών έδωσαν σε όλους την ευκαιρία να μιλήσουν για νέες επενδυτικές προοπτικές.

Β. Οι πρωταγωνιστές στην Ελλάδα. 

«Είναι νέος, είναι ωραίος, είναι ο Ευάγγελος Μυτιληναίος»

Ενώ ως τον Μάρτιο του 1998 το ενδιαφέρον για το Ελληνικό Χρηματιστήριο ήταν μικρό, μέσα σε λίγο καιρό το μυστικό διαδόθηκε σαν τη φωτιά: «Θα ανέβει πολύ η αγορά». Μέσα σε λίγους μήνες άλλαξαν οι πρωταγωνιστές της επικαιρότητας. Ο Λάτσης, ο Κόκκαλης και ο Βαρδινογιάννης έδωσαν τη θέση τους στους νέους ήρωες του μέσου Έλληνα: Ο «Batman» Γιώργος Μπατατούδης, ο Θωμάς Λαναράς, ο Αλαμανής, ο Αθανασούλης και τόσοι άλλοι, μα πάνω από όλα ο «νέος και ωραίος Ευάγγελος Μυτιληναίος» όπως έγραψε για αυτόν ένα μεγάλο μέσο ενημέρωσης. (ένας από τους κορυφαίους Έλληνες επιχειρηματίες όλων των εποχών, λέω εγώ). 

Κάθε ένας τους «έπρεπε» να έχει μία μίνι αυτοκρατορία, να βάζει συνέχεια εταιρείες στο Χρηματιστήριο, να κάνει εξαγορές, συγχωνεύσεις και μαγικά κόλπα, για να τον λατρεύουν οι δεκάδες χιλιάδες πιστοί του. Μπορούσε να ανακοινώνει ό,τι θέλει, άλλωστε κανείς δεν τον έλεγχε σοβαρά. Στην αρχή αυτό ήταν εύκολο, όμως στην πορεία όλα έγιναν πιο δύσκολα. Το κόστος του «παιχνιδιού» έγινε πανάκριβο, οι μέτοχοι διψούσαν για ακόμη πιο μεγάλα κέρδη, οι δημοσιογράφοι έπρεπε να έχουν επιχειρήματα για να γράψουν ότι η Χ εξαγορά με εξωφρενική τιμή ήταν πολλά υποσχόμενη. 

Πρακτικά πριν ακόμη σκάσει η φούσκα, οι εταιρείες που αποτελούσαν επιλογές επένδυσης στο Ελληνικό Χρηματιστήριο είχαν χωριστεί σε 2 κατηγορίες: Στους πιο «σοβαρούς / θεσμικούς», με σοβαρές ομάδες διοίκησης και επενδυτικό πλάνο και στους πιο «λεβέντες» που ετοιμάζονταν να κατακτήσουν την Ευρώπη και τον κόσμο, με εύηχα projects, όμως εντελώς κούφια σε περιεχόμενο.

Γ. Οι κομπάρσοι

Ποιοι ήταν όμως οι αγοραστές / «επενδυτές»; Τσομπάνηδες με πλαστικές σακούλες με λεφτά, αγρότες που δεν ήξεραν καλά καλά να γράφουν το όνομά τους, ταξιτζήδες, πορτιέρηδες, δημόσιοι υπάλληλοι «σκαστοί» και μη, καθαρίστριες, άεργοι και εργατικοί, φοιτητές, ακόμη και ζητιάνοι, μαγαζάτορες, επιχειρηματίες μικροί και μεγάλοι, αλλά και οι υπάλληλοί τους, μαζί με εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες άρχισαν να επενδύουν στις μετοχές του Ελληνικού Χρηματιστηρίου το 1998, με κορύφωση το 1999. Όλοι ήξεραν κάποιον με ένα μυστικό, δεκάδες χιλιάδες κατέκλυζαν καθημερινά τα γραφεία των ΑΕΔΑΚ και ΕΛΔΕ που ξεφύτρωναν σαν τα μανιτάρια σε πόλεις και χωριά (των χρηματιστηριακών εταιρειών που δέχονταν και προωθούσαν τις εντολές των πελατών). Για να βρεις θέση στον χώρο τους κάθε πρωί έπρεπε να πας πριν τις 10.30, να μπορείς να βλέπεις τη μεγάλη οθόνη με τις τιμές των μετοχών (τεχνολογικό επίτευγμα της εποχής) και να δίνεις εντολές στο διπλανό δωμάτιο στον χρηματιστή σου. 

Οι περισσότεροι ανήκαν σε μία «φυλή» και «πίστευαν» έναν συγκεκριμένο επιχειρηματία. Δεν αγοράζαν απλά Κλωνατέξ (θρυλική) του Λαναρά, έπαιρναν όλα τα «Λαναρόχαρτα». Το ίδιο γίνονταν και με τις μετοχές του «ομίλου Μπατατούδη» και όλων των άλλων. Αν ο Χ «αρχηγός» έδινε συνέντευξη και δήλωνε ότι θα κάνει αύξηση κεφαλαίου για να στείλει 3 διαστημόπλοια στο φεγγάρι ή για να αγοράσει μία «μεγάλη βιομηχανία» (συνήθως στην καλή περίπτωση μικρή βιοτεχνία, στην κακή… πρώην βιοτεχνία), αλίμονο σε όποιον θα αμφισβητούσε τα λόγια του! Θα τον έτρωγαν ζωντανό οι πιστοί του! Στο ζενίθ της δόξας του, πιο πιθανό ήταν να έβρισκες… χριστιανό να αλλαξοπιστήσει, παρά οπαδό του Θωμά Λαναρά να τον απαρνηθεί. 

Και όταν κάποιος θα μοίραζε «δωρεάν μετοχές» ή έκανε σπλιτ… τότε σε κερνάγανε κιόλας! Για τον πολύ λαό, αν η τιμή της μετοχής κοβόταν στα 4, είχε κάθε λόγο να περιμένει ότι θα τετραπλασιάσει και πάλι την αξία της. Όχι τυχαία, πάρα πολλοί δανείζονταν για να επενδύσουν, υποθηκεύοντας ακόμη και το σπίτι τους…

Δ. Τα ΜΜΕ και οι «ειδικοί»

Οι εφημερίδες άλλαζαν το χαρτί τους, προσθέτοντας και «σομόν» (πορτοκαλί) σελίδες, με νέα του χρηματιστηρίου και φυσικά πληροφορίες. Ακόμη και αθλητικές εφημερίδες είχαν επιλογές μετοχών, όπως σήμερα έχουν το στοίχημα! Οι «επενδυτές» τις αγόραζαν όλες και τις διάβαζαν με προσοχή. Αυτή ήταν η δουλειά τους, είχαν παρατήσει οι περισσότεροι την κανονική τους εργασία. Οι δημοσιογράφοι (με εξαιρέσεις στα δάκτυλα των χεριών μας, Στούπα, Μαυρίδη, Κώνστα κ.α.) έγραφαν μόνο καλά νέα. Διάφοροι απέκτησαν στήλες και η πιάτσα έλεγε ότι έπαιρναν λεφτά για να γράψουν για μία μετοχή. Ο λαός όμως ήθελε να διαβάσει ότι όλα θα ανέβουν, όλα θα πάνε καλά, ότι οι μετοχές του θα πάνε στα ουράνια και ακόμη πιο ψηλά.

Αρχές Σεπτεμβρίου του 1999, με το Χρηματιστήριο Αθηνών στις 6.000 μονάδες και τις αποτιμήσεις εντελώς αποκκομένες από τα κέρδη των εταιρειών, πολλοί είχαν άπειρα επιχειρήματα (νηπιακού επιπέδου) «γιατί η αγορά θα πάει στις 7.000, στον δρόμο προς τις 10.000 μονάδες». Οι ελάχιστοι που έλεγαν ότι πρέπει να προσέχουμε χαρακτηρίζονταν «αντιδραστικοί» ή απλά «δεξιοί που ζήλευαν», μιας και τότε κυβερνούσε το ένδοξο ΠΑΣΟΚ, το αυθεντικό, το… «ορθόδοξο».

Ε. Όταν όλοι είναι σίγουροι ότι η αγορά θα πάει μόνο πιο πάνω, τότε αυτή καταρρέει…

Ο δείκτης του Χρηματιστηρίου Αθηνών βρέθηκε γρήγορα από τις 1.000 στις 6.000 μονάδες. Τον Σεπτέμβριο του 1999 όλοι πλέον ήταν σίγουροι ότι η αγορά θα πάει μόνο πιο ψηλά, προς τις 7.000 μονάδες, όπως επιβεβαίωσε σε συνέντευξή του και ένας διάσημος μεγαλοτραπεζίτης, δραστήριος (όπως λέγεται) και αυτός στο χρηματιστηριακό παιχνίδι. Στις 17 Σεπτεμβρίου άρχισε η πτώση των μετοχών στο Χρηματιστήριο Αθηνών. Στην αρχή οι «ειδικοί» έλεγαν ότι ήταν ευκαιρία για αγορές. Η κυβέρνηση Σημίτη παρενέβη, με στόχο να κρατήσει τις τιμές ψηλά ως τις εκλογές του 2000. Κανέναν δεν πείραξε η απώλεια των χρημάτων των ασφαλιστικών ταμείων που επενδύθηκαν με πολιτικά κριτήρια.

Ακόμη θυμάμαι συμπαθέστατο και έντιμο χρηματιστή, σήμερα βουλευτή της ΝΔ να μου λέει πως «άσε τις μετοχές σου, ξέχασέ τες, θα ανέβουν πάλι». Δεν τον άκουσα, πούλησα τα πάντα με περίπου -25% από τη μέγιστη τιμή και σταμάτησα να ασχολούμαι με το σπορ. Εκτός από μία – δύο επιλογές, οι υπόλοιπες μετοχές του τότε χαρτοφυλακίου μου μηδενίστηκαν ως αξία και αν τις κράταγα απλά θα έχανα όλο το κεφάλαιό μου.

Με εξαίρεση τους πιο σοβαρούς, ικανούς και με καλή δομή εταιρείας και διοίκησης (Μυτιληναίος, Βαρδινογιάννης και άλλοι), η μεγάλη πλειοψηφία των «ομίλων» διαλύθηκαν στα εξ’ ων συνετέθησαν και ελάχιστοι «μεγιστάνες» έζησαν ήσυχα χρόνια. Την ίδια ώρα η ζημία στην Ελληνική κοινωνία ήταν τρομακτική, με πολλούς να μιλάνε για τη μεγαλύτερη μετατόπιση πλούτου που έγινε στη χώρα μας μεταπολεμικά. Δεκάδες χιλιάδες οικογένειες διαλύθηκαν, άνθρωποι καταστράφηκαν και η αγορά δεν έφτασε ποτέ ξανά σε εκείνα τα επίπεδα… 

2021…

• Οι Κεντρικές τράπεζες μοιράζουν δωρεάν χρήμα στην οικονομία
• Τα επιδόματα για τον κορωνοϊό έγιναν καταθέσεις και επενδύσεις ρίσκου σε κάθε είδους ασφαλή και επισφαλή επένδυση
• Ακόμη κανείς δεν μιλάει για τον «λογαριασμό», την ώρα που το παγκόσμιο χρέος και τα χρέη των κυβερνήσεων καλπάζουν
• Ο πληθωρισμός ανεβαίνει από τη διανομή χρημάτων, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο (και εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα) αρνούνται να δουλέψουν αν μπορούν να συνεχίσουν να παίρνουν το βοήθημα του κορωνοϊού. 
• Τα χρηματιστήρια βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά, ενώ μεγάλες είναι και οι τιμές των εμπορευμάτων
• Για κάθε μία επιλογή επένδυσης σε σοβαρή εταιρεία στην Ελλάδα και τον πλανήτη θα βρούμε 100 «συζητήσιμες» επενδύσεις σε μετοχές, ETF, κρυπτονομίσματα κλπ
• Οι τιμές των μετοχών πολλών εταιρειών είναι πια αστείες, εντελώς αποκομμένες από την πραγματικότητα
• Άπειροι αναλυτές και «αναλυτές» είναι έτοιμοι να μας πουν πως όλα είναι λογικά.
• Την Άνοιξη του 2020 η τιμή του πετρελαίου έγινε αρνητική και τότε οι διάφοροι «διεθνείς οίκοι» προέβλεπαν ότι θα παραμείνει χαμηλά για πολλά χρόνια. 15 μήνες μετά γύρισε και πάλι ψηλά, όμως κανείς δεν αμφισβητεί τις αποτυχημένες προβλέψεις που έγιναν μόλις 15 μήνες πριν
• Ελάχιστοι απλοί επενδυτές ψάχνουν το πώς διοικείται μία εταιρεία, δίνουν σημασία στα θεμελιώδη στοιχεία, μελετούν τον κλάδο κλπ. Αφού όλα ανεβαίνουν εδώ και 12 χρόνια, σχεδόν όλοι τους έχουν γίνει ειδικοί, μιας και μόνο άνοδο έχουν γνωρίσει. 
• Για κάθε 1 κρυπτονόμισμα που θα μπορούσε να μας δώσει επιχειρήματα γιατί έχει νόημα να υπάρχει και στο μέλλον υπάρχουν άλλα 100+ που είναι απλώς αστεία, όμως ο κόσμος επενδύει σε αυτά
• Τα επιχειρήματα του «γιατί θα ανέβει το bitcoin» είναι συνήθως νηπιακού επιπέδου, όμως οι «πιστοί» τα ασπάζονται με πάθος, μπερδεύοντας τη χρησιμότητα της τεχνολογίας blockchainμε τα κρυπτονομίσματα.

Λίγο πριν το τέλος του 2021 οι περισσότεροι φαίνονται πεπεισμένοι ότι οι αγορές θα κινηθούν έντονα ανοδικά, ότι έχουν ακόμη πολύ δρόμο παρά το ότι βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά. Για αυτό και περιμένουν ότι η άνοδος των αγορών θα συνεχιστεί για 12^ο, 13^ο και 14^ο χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2009 που άρχισαν να ανεβαίνουν. 

Για μένα που έζησα την περίοδο 1998 – 1999 ως επενδυτής, οι ομοιότητες παραείναι πολλές για να τις αγνοήσω.

Εσύ τι γνώμη έχεις;

* η τελευταία φορά που ένιωσα όσα νιώθω και σήμερα ήταν το 2008, όταν και έγραψα στο τότε blogμου ότι περίμενα να αρχίσει κρίση στην αγορά ακινήτων της Ρουμανίας. Το blog εκείνο ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2008, ήταν το πρώτο στη ΝΑ Ευρώπη για ακίνητα και αποτέλεσε την αφετηρία από την οποία προέκυψαν τα 4 βιβλία μου, στην αγγλική και τη ρουμανική γλώσσα.

Αποποίηση Ευθύνης: Το περιεχόμενο του άρθρου αυτού είναι καθαρά ενημερωτικό και πληροφοριακό και δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση επενδυτική συμβουλή, ούτε υποκίνηση για συμμετοχή σε οποιαδήποτε συναλλαγή. Ο αρθρογράφος δεν ευθύνεται για τυχόν επενδυτικές και λοιπές αποφάσεις που θα ληφθούν με βάση τις πληροφορίες αυτές.