2035. Τα παιδιά μας εναντίον ρομπότ και τεχνητής νοημοσύνης. Εσύ ποιος λες ότι θα κερδίσει τις καλές δουλειές; Και με ποια προσόντα;

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι δυτικές κοινωνίες «υπέγραψαν ένα συμβόλαιο των γενεών»: Κάθε γενιά περίμενε να ζήσει καλύτερα από την προηγούμενη. Άλλοι το πέτυχαν αυτό με σκληρή δουλειά, χαμηλή φορολογία και έμφαση στις επενδύσεις, εμείς στην Ελλάδα το πετύχαμε με σκληρή δουλειά μέχρι το 1980. Μετά αποφασίσαμε ότι γίνεται και με δανεικά και δεν χρειάζεται να κουραζόμαστε και πολύ. Περίπου 60 χρόνια μετά το 1945, το 2008, αυτό το μοντέλο κατέρρευσε διεθνώς. Ο συνδυασμός της οικονομικής κρίσης, με την υπογεννητικότητα και τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης που ξεκίνησε το 1990 δημιούργησαν την πρώτη «προδομένη» γενιά. 

Οι «μύλοι» που συνθλίβουν τους νέους στην Ελλάδα

Τα τελευταία χρόνια με την τρελή άνοδο του χρηματιστηρίου και των κρυπτονομισμάτων η νέα γενιά επιχειρεί να πάρει «την εκδίκησή της», ρισκάροντας υπέρμετρα και πλουτίζοντας με τα όπλα των μεγάλων. Βέβαια αυτό δεν αφορά την πλειοψηφία των νέων, που ειδικά στην Ελλάδα συνθλίβονται στους μύλους της υψηλής φορολογίας και τεράστιας γραφειοκρατίας που κρατά χαμηλά τους μισθούς τους και «πνίγει» την πλειοψηφία των επιχειρηματικών τους ονείρων.

Κανείς δεν σκέφτεται το αύριο. Όλοι μιλάμε για το τώρα, άντε και για τα επόμενα δύο τρία χρόνια. Όμως όποιος έχει μικρά παιδιά, θα έπρεπε να βλέπει λίγο πιο μακριά, ας πούμε στο 2035 και την επόμενη γενιά. Να σκεφτεί για το πώς θα είναι ο κόσμος τότε. Νομίζεις πως θα ισχύουν όλα όσα ξέρουμε σήμερα; Δεν το νομίζω… Θέλεις να κάνουμε μαζί μία προσομοίωση;

Τα δεδομένα του 2021 που μας «δείχνουν» το μέλλον

Εν έτει 2021 στην Ελλάδα και στον δυτικό κόσμο συναντούμε τα παρακάτω δεδομένα:

• Δεκάδες κλάδοι εργασίας έχουν πρόβλημα να βρουν προσωπικό και στο μέλλον αυτή η έλλειψη θα ενταθεί. Για κάποια χρόνια οι μεγάλες δυτικές χώρες βολεύτηκαν με την προσέλκυση των καλύτερων μυαλών από τις πιο φτωχές, όμως πλέον ούτε αυτό αρκεί.

• Με την κοινωνία στην πλειοψηφία της να προωθεί την ιδέα του «ζήσε τη στιγμή» (αντίθετα με τους γονείς και τους παππούδες μας που μεγάλωσαν με το «δούλεψε για να ζήσεις καλύτερα στο μέλλον εσύ και τα παιδιά σου), πολλοί άνθρωποι ψάχνουν τρόπο για να ζήσουν κάνοντας αυτό που τους αρέσει. Δεν είναι διατεθειμένοι να συμβιβαστούν με δουλειές δύσκολες και επίπονες, όπως έκαναν οι γενιές που τους μεγάλωσαν.

• Με το Facebook, το Instagram, το Tik Tok κλπ να έχουν μπει στη ζωή δισεκατομμυρίων ανθρώπων, ζούμε ήδη την πρώτη γενιά ανθρώπων που ένα μεγάλο τμήμα της νιώθει άβολα στην ιδέα της σκληρής δουλειάς «την ώρα που άλλοι απολαμβάνουν μία ονειρική ζωή», φτάνοντας να θεωρεί τον εαυτό του «κορόιδο» που δεν βρήκε ακόμη τον μαγικό τρόπο να κάνει το ίδιο.

• Όσο περισσότερη ποιοτική γνώση διατίθεται δωρεάν στο internet, τόσο λιγότεροι άνθρωποι επιλέγουν να την αναζητήσουν. 

• Στη Νότια Κορέα και τη Σιγκαπούρη ήδη το 2018 είχαμε 8 στους 100 εργαζομένους της οικονομίας τους να είναι ρομπότ. Στη Γερμανία ήταν 3, στην Ευρώπη 2 – 3 κατά μέσο όρο και η αύξησή τους κάθε χρόνο ειναι πολύ μεγάλη, χωρίς να υπολογίζονται οι δουλειές που εκτελούν πλέον τα softwareκαι τα bots. Νομίζεις ότι είναι λίγες; Θα σου έλεγα ότι έρχεσαι σε επαφή μαζί τους καθημερινά… 

• Ήδη κάποιοι μιλάνε για την «ανάγκη να πληρώνουν οι εταιρείες ασφαλιστικές εισφορές για κάθε ρομπότ που απασχολούν, διαφορετικά δεν θα υπάρχουν στο μέλλον ασφαλιστικά συστήματα για να πληρώσουν συντάξεις, αν δεν έχει φτιαχτεί ο τρίτος πυλώνας ασφάλισης».

• Η συζήτηση για ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα έχει εξαπλωθεί σε πολλά σημεία του δυτικού κόσμου και έχει γίνει «σημαία» της ριζοσπαστικής αριστεράς στις ΗΠΑ, ως μέτρο δικαιοσύνης και ανάπτυξης. Η εμπειρία της ζωής λέει πως ό,τι ξεκινά από τις ΗΠΑ αργά ή γρήγορα εξαπλώνεται σε όλη τη Δύση και όχι μόνο. Άλλωστε τα επιδόματα του κορωνοϊού ένα τέτοιο πείραμα είναι.

• Η τεχνολογία καλπάζει με αδιανόητους ρυθμούς. Αυτά που μπορεί να κάνει σήμερα ένας απλός άνθρωπος με ένα φθηνό κινητό, πριν 10 – 15 χρόνια δεν μπορούσε να τα κάνει ούτε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ ή ένας δισεκατομμυριούχος. Μάλιστα τα επόμενα χρόνια οι ρυθμοί ανάπτυξης της τεχνολογίας θα ενταθούν ακόμη περισσότερο…

• Μπορεί να είναι λανθασμένη η πρόβλεψη του Elon Musk (δεν είναι η πρώτη) ότι σε 4 – 5 χρόνια θα υπάρχει διαθέσιμη συσκευή που θα συνδέεται με τον εγκέφαλο και θα του δίνει γνώσεις και ικανότητα εκμάθησης όλων των ξένων γλωσσών, όμως το μέλλον ξεκάθαρα πηγαίνει και προς αυτή την κατεύθυνση.

• Για το ότι πλέον έχει ξεκινήσει η προσφορά θέσεων εργασίας σε επίπεδο Ευρώπης ή πλανήτη ίσως να το έχετε μάθει. Δηλαδή πολλές εταιρείες προσλαμβάνουν ανθρώπους που μπορούν να δουλεύουν εξ’ αποστάσεως και να ζουν οπουδήποτε αλλού. Στη Ρουμανία ήδη οι μεγάλες εταιρείες παραπονιούνται ότι χάνουν στελέχη που βρίσκουν δουλειά σε άλλη πολυεθνική με έδρα κάπου στην Ευρώπη. 
• Ένα από τα αποτελέσματα του κορωνοϊού ήταν και η εξοικίωσή μας σε αυτού του είδους επικοινωνία και εργασία…

Ο κόσμος και η αγορά εργασίας το 2035. Διαθέσιμες οι μισές δουλειές από σήμερα;

Προσωπικά δεν βλέπω πως σε 15 – 20 χρόνια θα υπάρχουν διαθέσιμες περισσότερες από τις μισές θέσεις εργασίας που εκτελούμε σήμερα, συμπεριλαμβάνοντας και όλες τους νέους κλάδους που θα δημιουργηθούν. Οι άλλες μισές θα εκτελούνται από ρομπότ και λογισμικά.

• Ταιριάζοντας τη διάθεση της πλειοψηφίας να «ζήσει τη στιγμή» με την κατάργηση πολλών θέσεων εργασίας και την εφαρμογή ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος (που στην πρώτη παγκόσμια οικονομική κρίση θα θεωρηθεί η λύση για όλα τα προβλήματα), πόσο μακριά νομίζεις πως είμαστε από μία κοινωνία όπου ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού θα ζει χωρίς να δουλεύει, εισπράττοντας ένα ποσό που θα του επιτρέπει να καλύπτει τις βασικές του ανάγκες; Στη Ρουμανία το μοντέλο αυτό οδήγησε στην έξοδο εκατομμυρίων νέων και υγιών πολιτών από την αγορά εργασίας. 

• Με την τεράστια έλλειψη προσωπικού οι εταιρείες θα αναζητήσουν μοντέλα εργασίας με λιγότερους ανθρώπους και περισσότερα ρομπότ και λογισμικό. Πριν το 2030 θα διαβάζουμε για νέες startup που προσφέρουν λύσεις για αντικατάσταση εργασιών σε fast food, σούπερ μάρκετ, την αυτοκίνηση και σχεδόν κάθε άλλη εργασία που δεν έχει μεγάλη προστιθέμενη αξία, ή ακόμη και κάποιες που έχουν, πχ στον ιατρικό κλάδο και όχι μόνο. 

• Πριν 40 χρόνια δεν υπήρχε μηχάνημα για υπέρηχους. Σήμερα τα μηχανήματα υπερήχων είναι ογκώδη. Τα τελευταία δύο χρόνια εμφανίστηκαν εταιρείες που προσφέρουν την ίδια λειτουργία μέσω ενός… τάμπλετ. Πόσο μακριά νομίζεις ότι είμαστε από την εμφάνιση ενός τάμπλετ που θα αντικαταστήσει τον μαγνητικό τομογράφο; Και πόσο πολύ θεωρείς ότι απέχουμε από την εμφάνιση μηχανημάτων που θα μας «σκανάρουν» και σε 5 λεπτά θα μας λένε τι αρρώστιες έχουμε; 10 χρόνια; 15; Δύσκολο να είναι περισσότερα…
• Ας μην ανοίξουμε το θέμα της τροποποίησης του DNΑ, τα διλήμματα και τις αλλαγές που θα φέρει… 

• Θα σου προτείνω να ψάξεις και κάτι για το οποίο ελάχιστοι μιλάνε σήμερα. Αν για το 5G λένε ότι θα φέρει επανάσταση, διάβασε τι ετοιμάζεται με το 6G, που ήδη αναπτύσσεται και θα μπει στη ζωή μας την περίοδο 2030 – 2035. Αυτοί που ξέρουν λένε ότι «θα μπορείς να έχεις σεξουαλική επαφή εξ’ αποστάσεως και θα έχεις την αίσθηση ότι συμβαίνει στην πραγματικότητα». Πάρτο αυτό και επέκτεινέ το σε όλο το φάσμα της οικονομίας… 

Αν λοιπόν την περίοδο 2035 – 2040 οι περισσότεροι πορτιέρηδες σε κτήρια γραφείων, πωλητές σε καταστήματα ρούχων, γραμματείς, ψήστες και μπαρμαν θα είναι ρομπότ, αν οι ντελιβεράδες θα έχουν αντικατασταθεί από αυτοκινούμενα ηλεκτρικά οχήματα και drone, αν οι περισσότεροι fitness trainers, ταμίες και πωλητές σε επιχειρήσεις θα είναι ολογράμματα που θα λειτουργούν με λογισμικό, αν τρένα και λεωφορεία θα αυτο-κινούνται, αν τα call centers αντικατασταθούν από λογισμικά, το ίδιο και οι απλές νομικές, ιατρικές και αρχιτεκτονικές υπηρεσίες, μήπως είναι η ώρα να σκεφτείς τι δουλειά θα βρουν να κάνουν τα παιδιά μας τότε; Όταν θα είναι 20 – 30 ετών και ακόμη και influencer να θέλουν να γίνουν, θα έχουν να ανταγωνιστούν με λογισμικά που θα έχουν ανθρώπινη μορφή, θα έχουν βιβλιοθήκη με εκατομμύρια ιδέες και θα μπορούν να φτιάξουν μόνα τους ποσταρίσματα που να αρέσουν ανάλογα με το κοινό που θα απευθύνονται. Απορώ πως δεν έχει εμφανιστεί ακόμη startup που να το κάνει αυτό…

Υπάρχουν και λύσεις και επιλογές. Αρκεί να ασχοληθούμε σοβαρά με το θέμα

Ο κόσμος θα αλλάξει με ταχύτητα τα επόμενα 15 – 20 χρόνια. Όλα αυτά δεν είναι κάποια ιστορία συνομωσίας, είτε κάποια «τρομερή σκέψη που έκανε ένας διάσημος και την ακούμε με δέος αλλά τη θεωρούμε μακρινή». Είναι λογικά συμπεράσματα στα οποία καταλήγει οποιοσδήποτε σκεφτεί σοβαρά και με ηρεμία το ζήτημα. 

Τι μπορούμε να κάνουμε για να εφοδιάσουμε τα παιδιά μας και να τα βοηθήσουμε να έχουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας όταν θα βγουν στην αγορά εργασίας ή το επιχειρείν; Χωρίς να είμαι κορυφαίος εκπαιδευτικός ή άλλος ειδικός, με βάση τα σχεδόν 30 χρόνια εμπειρίας μου στις επιχειρήσεις θα πρότεινα να δούμε τα εξής θέματα:

1. Προώθηση της κριτικής σκέψης. Κάθε τι απλό θα γίνεται (καλύτερα) από την τεχνολογία. Τα παιδιά μας μπορούν να κερδίσουν / δημιουργήσουν τις δουλειές όπου θα έχει περισσότερη αξία η ικανότητα κάποιου να σκεφτεί και να αποφασίσει. Υπάρχουν δεκάδες επιλογές.

2. Μαθηματικά. Άνθρωπος που ξέρει στοιχειωδώς καλά μαθηματικά, καταλαβαίνει πολύ περισσότερα πράγματα από αυτόν που δεν ξέρει. Το κυριότερο από όλα είναι ότι μαθαίνει πως 1+1=2, μαθαίνει εξισώσεις κλπ και κατανοεί πως κάθε πράξη και γεγονός οδηγεί σε κάποιο αποτέλεσμα. Όσο περνάνε τα χρόνια, όλο και λιγότεροι άνθρωποι θα έχουν αυτή τη στοιχειώδη δεξιότητα. Ήδη οι επίσημες έρευνες λένε ότι ένας στους δύο τελειώνουν το Λύκειο λειτουργικά αναλφάβητοι, ανίκανοι να καταλάβουν τι σημαίνει αυτό που τους υπόσχεται / προτείνει κάποιος.

3. Ιστορία. Δεν έχει σημασία να παπαγαλίσει κάποιος ημερομηνίες και γεγονότα. Σημασία έχει να συζητήσουμε με το παιδί μας για να καταλάβει πως όσα έγιναν στο παρελθόν αποτελούν χρήσιμο μάθημα για να κατανοήσουμε το μέλλον. Να σου δώσω ένα παράδειγμα. Το Βυζάντιο δεν έπεσε το 1204 και μετά το 1453. Η αρχή του τέλους ξεκίνησε νωρίτερα, με τη μάχη του Ματζικέρτ το 1071, με λάθη τόσο του αυτοκράτορα Ρωμανού Δ’ Διογένη, όσο πολύ περισσότερο με την υπερφορολόγηση των ακριτών τους προηγούμενους αιώνες. Αυτή η βαριά φορολογία τους έκανε να χάσουν το κίνητρό τους για να υπερασπίσουν με πάθος και αυτοθυσία τα εδάφη τους. (Σου θυμίζει κάτι;)

Η ιστορία μας μαθαίνει να καταλαβαίνουμε ποιοι είμαστε, από που ήρθαμε, που πάμε και πώς μπορούμε να αποφύγουμε λάθη που έκαναν άλλοι πριν από εμάς. Όλα αυτά τα χρειάζονται τα παιδιά μας περισσότερο από ποτέ.

4. Προγραμματισμός. Ήδη σε πολλές χώρες τα παιδιά που δεν μαθαίνουν βασικά στοιχεία προγραμματισμού θεωρείται ότι θα είναι «ψηφιακά αναλφάβητα» σε 10 – 15 χρόνια. Για να καταλάβεις την τεχνολογία θα πρέπει στοιχειωδώς να ξέρεις πώς λειτουργεί.

5. Ξένες γλώσσες. Λογικά κάθε σοβαρή εταιρεία θα συνεχίσει να εμπιστεύεται για σημαντικά θέματα τον άνθρωπο που θα ξέρει γλώσσες, παρά το λογισμικό, ειδικά όταν μιλάμε για εμπιστευτικές πληροφορίες. Τα αγγλικά δεν φτάνουν, θα χρειαστεί άλλη μία γλώσσα, τουλάχιστον. Όσο πιο «σπάνια», τόσο πιο μεγάλο θα είναι το πλεονέκτημα του παιδιού στο μέλλον. Στον πλανήτη κυριαρχούν τα αγγλικά και τα ισπανικά, όμως υπάρχουν πολλές ακόμη γλώσσες που θα δώσουν ενδιαφέροντα όπλα (κινέζικα, ρώσικα, ιαπωνικά).

6. Περισσότερη τέχνη. Δεν είναι τυχαίο ότι οι άνθρωποι με γνώσεις ή σπουδές τέχνης έχουν συχνά διαφορετικό τρόπο σκέψης, που από πολλές εταιρείες θεωρείται ένα σπουδαίο προσόν. Βλέπουν τον κόσμο αλλιώς, ενεργοποιούν άλλα τμήματα του εγκεφάλου τους και προσθέτουν πολλά σημαντικά στοιχεία στην προσωπικότητά τους.

7. Ενθάρρυνση και όχι πίεση. Μπορεί για πολλούς να φαίνεται δεδομένο, όμως μάλλον δεν είναι. Ας μην ξεχνάμε ότι η ικανότητα και η αξία κάθε ανθρώπου διαμορφώνεται μέσα από τις γνώσεις που αποκτά και την εμπειρία που κερδίζει μετά από κάθε λάθος του. Ένα παιδί που δεν «τρίβεται», δεν κάνει επιλογές και δεν βλέπει το αποτέλεσμα των επιλογών αυτών είναι ένα παιδί που θα τρομάξει μπροστά στην ευθύνη αύριο.

8. Από τα ψηλά στα χαμηλά ή μήπως το αντίστροφο; Μήπως, (λέω μήπως, μη βαράς), αντί να πάει το παιδί και να σπουδάσει κάτι που δεν έχει προοπτική και σε 10 – 15 χρόνια θα το κάνει η τεχνολογία καλύτερα, θα ήταν καλύτερα να πάει και να μάθει μία τέχνη; Αν μάλιστα μάθει την τέχνη + να χειρίζεται μηχανές και εξοπλισμό (ρομπότ στο μέλλον), λογικά θα έχει περισσότερες ευκαιρίες για ένα καλό επαγγελματικό μέλλον.

Δυστυχώς το δημόσιο σχολείο στην Ελλάδα στις περισσότερες περιπτώσεις μοιάζει παντελώς αποκομμένο από τη σημερινή κοινωνία, για την αυριανή ούτε λόγος. Για αυτό θα χρειαστεί και προσωπική εμπλοκή δικιά μας, των γονιών. Οι παραπάνω προτάσεις είναι μόνο μερικές ιδέες, αυτονόητα αν έχεις κάποια καλύτερη πρόταση είναι και αυτή ευπρόσδεκτη.

Σημασία έχει να καταλάβουμε ότι τα παιδιά μας θα είναι η πρώτη γενιά που κινδυνεύει να βρεθεί όχι με ένα «συμβόλαιο γενεών που θα περιλαμβάνει χειρότερους όρους», αλλά να μείνει εντελώς στον αέρα, ως η πρώτη που θα πρέπει να προσαρμοστεί στον νέο ψηφιακό κόσμο που φτιάχνεται με μεγάλη ταχύτητα. 

Στα χέρια μας είναι η ευκαιρία να τους το εξηγήσουμε, να τους προτείνουμε εναλλακτκές, να ακούσουμε τις προτιμήσεις τους και να τα αφήσουμε να κάνουν λάθη και να σταθούν στα πόδια τους. Όσο περισσότερο τα στηρίξουμε σήμερα και τα επόμενα χρόνια, τόσο καλύτερα θα τα καταφέρουν στη νέα πραγματικότητα που θα αντιμετωπίσουν μετά από 15 – 20 χρόνια.

Συμφωνείς;