Είναι αληθινά «ικανός» ο επενδυτής που «τα καταφέρνει» μόνο όταν η αγορά ανεβαίνει; Πόσο έτοιμος είσαι για μία πραγματική πτώση;
Τα διεθνή χρηματιστήρια ανεβαίνουν από το 2009 και σπάνε όλα τα ρεκόρ. Το ίδιο και τα ακίνητα εδώ και 10 χρόνια διεθνώς (από το 2018 στην Ελλάδα, μετά τον πάτο του 2017). Ο χρυσός γράφει ιστορικά υψηλά. Τα κρυπτονομίσματα και αυτά στα ύψη. Ανεβαίνουν τα επιτόκια; Ανεβαίνουν οι μετοχές. Πέφτουν τα επιτόκια; Ανεβαίνουν οι μετοχές. Οι κανόνες που ξέραμε για 7ετείς κύκλους ανόδου κλπ δεν δείχνουν πλέον να ισχύουν και οι επενδυτές που ποντάρουν συνεχώς σε νέα άνοδο έχουν δικαιωθεί, βγάζοντας πολλά χρήματα. Είναι όμως πραγματικά «ικανός» καποιος που κερδίζει όταν κερδίζουν σχεδόν όλοι; Και είναι έτοιμος να διαχειριστεί μία ενδεχόμενη (πραγματική) πτώση;
Το αναποδογύρισμα της λογικής και η νέα τάση στις επενδύσεις
Αν στο παρελθόν η σωστή επενδυτική στρατηγική ήταν να είναι κάποιος προσεκτικός και μελετημένος (για αυτό και οι «τολμηροί και πετυχημένοι» ήταν κυρίως οι «θεσμικοί» επενδυτές, με άλλη πρόσβαση σε γνώση και εμπειρία), σήμερα η μεγάλη πλειοψηφία των μικρομεσαίων επενδυτών αγοράζει κυρίως ό,τι είναι «σέξυ» / ό,τι υπόσχεται τεράστιες αποδόσεις και γρήγορα. Αν μάλιστα κάποια επένδυση δει την τιμή της να υποχωρεί, τότε οι περισσότεροι δεν κάνουν stop loss (όπως λέμε στην Κατερίνη τη στρατηγική της πώλησης μίας επένδυσης με ζημία, για να σταματήσουμε να χάνουμε), αλλά περιμένουν η τιμή να επιστρέψει και πάλι ψηλά και συνήθως αυτό συμβαίνει! Με τις κεντρικές τράπεζες να έχουν μοιράσει άπειρα τρισεκατομμύρια τα τελευταία χρόνια, η άπλετη ρευστότητα ώθησε προς τα πάνω τις τιμές!
Την ίδια ώρα το παγκόσμιο χρέος θα ξεπεράσει στο τέλος του 2024 τα 100 τρις δολάρια και στις ΗΠΑ ήδη έχει μπει στον δημόσιο διάλογο η τεράστια αύξηση του χρέους της χώρας, που πλέον πληρώνει για την εξυπηρέτησή του ασύλληπτα ποσά, αν δεν κάνω λάθος περίπου 1/6 των δημοσίων εσόδων της (το αντίστοιχο θα ήταν στην Ελλάδα να μειώσυμε τις συντάξεις στο μισό για να πληρώσουμε τόκους)! Κανείς δεν ξέρει πότε θα έρθει η επόμενη μεγάλη κρίση, όμως όταν αυτή «κτυπήσει την πόρτα μας» πιθανότατα να είναι πολύ μεγάλη, μιας και η «φούσκα» είναι η μεγαλύτερη όλων των εποχών…
Μετά από 15 χρόνια ανόδου η λογική θα έλεγε να είμαστε πιο συντηρητικοί στις επενδύσεις μας, ειδικά στα χρηματιστήρια. Αν όμως μιλήσεις με 100 μικρούς / μικρομεσαίους επενδυτές, θα δεις ότι η μεγάλη τους πλειοψηφία θεωρεί πως δεν πρέπει να προσέξει περισσότερο, παρά μόνο να επενδύσει και άλλα, για «να μη χάσει τις ευκαιρίες».
«Τα ίδια λέγατε εσύ και οι όμοιοί σου και πριν 1, 2, 3, 5 χρόνια και πέσατε έξω» μπορεί να μου απαντήσεις και θα έχεις δίκιο (αν αγνοήσεις την έννοια της διαχείρησης ρίσκου)…
Το πρώτο βιβλίο για το Επιχειρείν στην Ελλάδα
«Το Πρώτο Βήμα», από τις εκδόσεις Καστανιώτη
Σε όλα τα καλά βιβλιοπωλεία στην Ελλάδα και την Κύπρο!
Μία γενιά επενδυτών δεν ξέρει τι σημαίνει πτώση (και άλλη μία έχει ξεχάσει)
Οι περισσότεροι ξέρουν πως «όταν στις αγορές όλοι είναι σίγουροι πως θα υπάρξει άνοδος, τότε υπάρχει πτώση», όμως ελάχιστοι πλέον πιστεύουν ότι μπορεί να ζήσουν μία πραγματική πτώση. Μία ολόκληρη γενιά επενδυτών δεν την ξέρει και έχει μπει στον χώρο των επενδύσεων μετά την τεχνολογική άνθηση που (όχι τυχαία) περίπου συνέπεσε με την άνοδο των χρηματιστηρίων. Για όλους αυτούς τους ανθρώπους οι αγορές μόνο ανεβαίνουν και όταν πέφτουν για λίγο ανεβαίνουν και πάλι μετά. Άλλωστε αν κάποιος είναι σήμερα 40 ετών, πιθανότατα δεν επένδυε (τζογάριζε) στις αγορές πριν από 15 χρόνια και όλα του φαίνονται φυσιολογικά, νομίζει πως ξέρει τι σημαίνει «επενδύω».
Μαζί με αυτόν υπάρχει ακόμη μία γενιά μεγαλύτερης ηλικίας, που σχεδόν έχει ξεχάσει τι σημαίνει πτώση, τι έγινε το 2008, την εποχή των dot.com κλπ. Πλέον όλοι τους μπορούν να επικαλεστούν ακόμη και το πιο εξωφρενικό επιχείρημα για να δικαιολογήσουν το γιατί μία μετοχή θα ανέβει και άλλο του χρόνου, αρκεί να το εκστομίσει ο «influencer» που εμπιστεύονται.
Οι «γκουρού» του διαδικτύου
Ταυτόχρονα το διαδίκτυο έχει γεμίσει με «γκουρού» που έχουν τη λύση για τον εύκολο πλουτισμό. Δεν αναφέρομαι σε αυτούς που σου λένε «αν δεν έχεις λεφτά, αγόρασε το τάδε Reit και θα βγάλεις πολλά, αλλά πάρτο σε παρακαλώ μέσα από τη Χ πλατφόρμα», αυτοί δεν δίνουν επενδυτικές συμβουλές, την πλατφόρμα προωθούν και καλά κάνουν οι άνθρωποι.
Μαζί με αυτούς είναι «εκεί έξω» και χιλιάδες άλλοι «γκουρού», που μπορούν «να σε βοηθήσουν να βγάλεις πολλά λεφτά γρήγορα και εύκολα, με ασφάλεια και σταθερά». Εξαιρώντας τους πάσης φύσεως απατεώνες ( = την πλειοψηφία) θα σταθώ στη μειοψηφία που μπορεί όντως να πετυχαίνει αυτό που υπόσχεται: Να έχει βρει έναν τρόπο και να αποκομίζει σταθερά κέρδη. Το κάνει μετά από άπειρη δουλειά και μελέτη και αφού πρώτα έχει σπάσει τα μούτρα πάρα πολλές φορές. Το κυριότερο όμως είναι ότι το κάνει τα τελευταία χρόνια, που όλα ανεβαίνουν!
«Ναι, Ηλία, αλλά θέλω να βγάλω λεφτά, πολλά λεφτά»
Στην εποχή μας οι περισσότεροι βιάζονται να βγάλουν λεφτά, πολλά λεφτά. Όσο πιο άσχετοι είναι με το θέμα, τόσο πιο έτοιμοι νιώθουν να ρισκάρουν τα πάντα για να γίνουν πλούσιοι (οκ, αφήνουν και κάτι στην άκρη για στοίχημα, ηλεκτρονικό τσιγάρο και κανένα ποτό το Σαββατοκύριακο). Γιατί μαγκιά δεν είναι απλώς να βγάλεις λεφτά, αλλά να τα βγάλεις εύκολα και απλά, χωρίς καθόλου δουλειά (και μετά να τα ξοδέψεις γρήγορα, σε «επώνυμα» καταναλωτικά αγαθά). Την περασμένη εβδομάδα κάτω από ένα βίντεό μου που εξηγούσε ότι σε παθητική επένδυση 20.000 Ευρώ δεν υπάρχουν ετήσιες αποδόσεις 30% ένας νεαρός σχολίασε: «Αν ήταν να διαβάσω και να μελετήσω, δεν θα είχα ανάγκη εσένα».
Η έλλειψη παιδείας γενικώς και οικονομικής παιδείας ειδικώς έχει μετατρέψει πάρα πολύ κόσμο σε κυνηγούς εύκολου χρήματος και μεγάλων αποδόσεων… μαζί τους και η μειοψηφία που πραγματικά κέρδισε και κερδίζει χρήματα από τις επενδύσεις, με την ακλόνητη βεβαιότητα ότι «ξέρει πότε θα πέσει η αγορά και πριν πέσει θα βγει από αυτή».
Σε κάποιες κατηγορίες επενδυτών αυτή η βεβαιότητα αγγίζει τη… «θρησκευτική πίστη», μιας και σε αυτή στηρίζουν πολλοί άνθρωποι τις ελπίδες τους για μία καλύτερη ζωή.
Πώς σκέφτονται αυτοί που πραγματικά έβγαλαν πολλά χρήματα επενδύοντας
Συμβουλεύω αρκετούς ανθρώπους που έβγαλαν πολλά χρήματα κάνοντας trading (συνήθως) στο Λονδίνο, με αμοιβές που μπορεί και να υπερβαίνουν το 1.000.000 λίρες ετησίως. Πες τους traders, brokers κλπ, έχουν όλοι τους ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά:
- Δούλεψαν πολύ σκληρά και έκαναν «πολλή λάντζα» μέχρι να φτάσουν ψηλά (σχετικό το «ψηλά», στις ίδιες εταιρείες άλλοι βγάζουν τα πενταπλάσια / δεκαπλάσια).
- Έμαθαν άριστα τον κλάδο της επένδυσης στον οποίο επένδυαν καθημερινά.
- Έκτισαν ατσάλινη υπομονή.
- Είχαν από πίσω τους έναν ισχυρό μηχανισμό στήριξης.
- Εκμεταλλεύθηκαν το σύστημα και τα «κενά» που βρήκαν και κέρδισαν πολλά για την εταιρεία τους και για τους ίδιους.
- Μετά από ένα σημείο αποσύρθηκαν για λόγους υγείας / ψυχικής κόπωσης, αλλά και επειδή όλοι τους μου είπαν το ίδιο πράγμα: «Δεν μπορείς να κερδίζεις για πάντα, κάνοντας συνεχώς το ίδιο πράγμα και περιμένοντας ότι πάντα θα ανεβαίνει η αγορά».
Περίπου τα ίδια μου έχουν πει και πάρα πολλοί μεμονωμένοι επενδυτές που έχουν βγάλει / βγάζουν μεγάλα ποσά μηνιαίως, με καθημερινό trading και πολύ διάβασμα.
Όλοι οι παραπάνω από ένα σημείο και μετά «τραβάνε» λεφτά από την αγορά, δεν θέλουν να είναι μονίμως «επενδεδυμένοι» στο 100%, για να μπορούν να εκμεταλλευθούν ευκαιρίες / να μπορούν να διαχειριστούν με πιο καθαρό μυαλό μία κρίση.
«Ρε Ηλία, εγώ ξέρω τον Χ και τον Ψ που βγάζουν μόνιμα πολλά λεφτά κάνοντας άλλα πράγματα από αυτά που λες εσύ» μπορεί να μου πεις και ίσως να έχεις πετύχει τις εξαιρέσεις. Δεν θα σου πω όχι, αλλά είναι λίγες…
Βάλε λίγο στο μυαλό σου και την πτώση. Σκέψου και άλλες μορφές εισοδημάτων
Αν έχεις κερδίσει χρήματα από τις επενδύσεις, ίσως είναι η ώρα να αρχίσεις να σκέφτεσαι και μία λίγο πιο «αμυντική» στρατηγική:
- Τα μετρητά δεν είναι κατ’ ανάγκη «λεφτά που κάθονται και μου στερούν αποδόσεις», αλλά και λεφτά που θα χρειαστείς σε περίπτωση πτώσης / «εγκλωβισμού» σου σε μία επένδυση.
- Ο χρυσός δεν είναι τυχαίο ότι συγκεντρώνεται με επιθετικό τρόπο από όλες τις χώρες και τους μεγάλους επενδυτές.
- Κάποια ΑΑΑ κρατικά ομόλογα μεγάλων κρατών προσφέρουν ικανοποιητικές αποδόσεις.
- Ένα ακίνητο με τη σωστή στρατηγική μπορεί επίσης να δώσει ασφάλεια και μία αξιοπρεπή απόδοση, με χαμηλό ρίσκο. Όχι ό,τι να’ ναι, έγραψα με στρατηγική και στόχευση, για μείωση του ρίσκου, σε μία αγορά που επίσης είναι σε υψηλά επίπεδα σήμερα στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τις τουριστικές μας περιοχές.
Δεν σου συστήνω να τα κάνεις όλα αυτά! Μπορεί να επιλέξεις ένα, ή κανένα, ή να κάνεις κάτι άλλο. Απλά σου προτείνω να αρχίσεις να σκέφτεσαι και κάτι πιο αμυντικό, μία διασπορά των επενδύσεων που θα σε βοηθήσει να είσαι πιο ήρεμος σε περίοδο κρίσης…
Κρίση σημαίνει…
Μέχρι τώρα κατά πάσα πιθανότητα έχεις βιώσει στο πετσί σου μόνο τις «κρίσεις» που μας απασχόλησαν μετά το 2009. Δεν είδες ποτέ σου πχ να κλείνουν χρηματιστήρια λόγω τεράστιας πτώσης (2008), να μηδενίζουν τιμές μετοχών (dot.com και Ελληνικό χρηματιστήριο), να ψάχνεις να πουλήσεις και να μην εμφανίζονται αγοραστές. Να είναι όλα σε καθοδική πορεία, όχι για μία μέρα και δύο, αλλά για μήνες, ένα – δύο χρόνια… να λες «τώρα θα μπω για να ρεφάρω» και να πέφτει άλλο ένα -40%… Ακόμη και αν είδες πτώσεις «περιφερειακών» μετοχών, τα αμερικανικά blue chips έχουν σχεδόν όλα τεράστια άνοδο τα τελευταία χρόνια.
Αυτό περίπου θα είχε συμβεί και το 2020 με τον κορωνοϊό, αλλά οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες μοίρασαν τρις δολάρια και Ευρώ και μεγάλωσαν τη φούσκα, βάζοντας στο παιχνίδι και εκατοντάδες εκατομμύρια «νανο-επενδυτές», που επένδυσαν τα βοηθήματα που έλαβαν.
Σήμερα μου λένε διάφοροι για τον ΟΤΕ που πριν 12 χρόνια είχε αξία κάτω από 2 Ευρώ, τον Μυτιληναίο κλπ, όμως εκείνα τα χρόνια δεν ακουμπούσαν, δεν έπαιρναν το ρίσκο στην Ελλάδα και επένδυαν έξω. Ούτε περνάει από το μυαλό τους ότι κρίση σημαίνει να είναι η αγορά σε αυτή την κατάσταση παγκοσμίως, όχι μόνο εδώ!
«Αυτό δεν μπορεί να γίνει, είναι πολλά τα λεφτά κλπ» μου λένε (αυτοί που δεν έχουν ζήσει κρίση).
Η κρίση δεν είναι κατ’ ανάγκη κάτι κακό.
Κακό είναι να μην προετοιμαστείς καθόλου για αυτή
Προσωπικά πήγα πολύ καλά επαγγελματικά μέσα στην κρίση, μετά το 2008, όταν και εκμεταλλεύθηκα τις ευκαιρίες ενώ οι άλλοι έβλεπαν μόνο προβλήματα. Δεν θεωρώ την πτώση της αγοράς ως κάτι κακό. Το ίδιο ισχύει για πάρα πολλούς ακόμη. Για να το πετύχω αυτό είχα δουλέψει και προετοιμαστεί από πριν και είχα προσπαθήσει να σκεφθώ «διαφορετικά» από το πώς λειτουργούσα ως τότε.
Να στο κάνω λιανά: Εκείνα τα χρόνια ήμουν επενδυτικός σύμβουλος ακινήτων στη Ρουμανία και ξεκινούσα στην πράσινη ενέργεια. Ενώ πριν την κρίση όλοι οι μεσίτες ήταν «προσηλωμένοι στις ανάγκες του ιδιοκτήτη» (μιας και δύσκολα έβρισκαν ακίνητο προς πώληση) ήμουν από τους πρώτους που πήγα ανάποδα και αφοσιώθηκα στις ανάγκες του επενδυτή, του αγοραστή. Αυτο με βοήθησε, παρά το ότι η αγορά κατέρρεε…
Αντίστοιχα παραδείγματα αλλαγής στρατηγικής θα υπάρξουν και στις επενδύσεις = η κρίση θα δημιουργήσει ευκαιρίες (αρκεί να έχεις την υπομονή και το καθαρό μυαλό).
Χρειάζεσαι σοβαρή καθοδήγηση για την επιχειρηματική / επενδυτική σου δραστηριότητα;
Κάθε μήνα συμβουλεύω ως 3 άτομα ή εταιρείες που χρειάζονται «μία out of the box προσέγγιση»
Γράψε μου για να μιλήσουμε! (Η υπηρεσία αυτή έχει κόστος)Πόσο έτοιμος είσαι για μία «πραγματική» πτώση;
Θα σου πρότεινα να καθίσεις ένα Σαββατοκύριακο, να διαβάσεις τι έγινε σε προηγούμενες πτώσεις και να σκεφθείς πόσο έτοιμος είσαι για μία τέτοια περίπτωση. Μη μου πεις «θα τα αφήσω όλα να πέσουν και θα ανέβουν ξανά» γιατί αυτό μου είχε προτείνει ένας τότε «χρηματιστηριακός σύμβουλος» το 1999 για τα Μακεδονικά Κλωστήρια που είχα αγοράσει (μεταξύ άλλων). Τα πούλησα με μικρότερο κέρδος και δεν έζησα τη μετοχή να μηδενίζει και να αποσύρεται από την αγορά…
Στην επόμενη κρίση, όταν θα έρθει αυτή, θα μάθουμε ποιοι από τους σημερινούς «κόκκορες» είναι πραγματικά «ικανοί» επενδυτές και ποιοι θα χάσουν τα πολλά που κέρδισαν.
Σου εύχομαι να αποδείξεις έμπρακτα ότι είσαι «ικανός» και σου προτείνω να αφιερώσεις λίγο χρόνο για το θέμα, έστω και αν δεν είναι ό,τι πιο ελκυστικό μπορεί να σου πει κάποιος…
Ο πατέρας μου έλεγε «δεν ξέρεις ποτέ από που θα εμφανιστεί ο λαγός, ο κλέφτης και ο πελάτης». Και η κρίση, θα συμπλήρωνα εγώ…
Εσύ τι γνώμη έχεις;
Και μην ξεχνάς: Μαζί είμαστε πιο δυνατοί!
Ηλίας
Το πρώτο βιβλίο για το Επιχειρείν στην Ελλάδα
«Το Πρώτο Βήμα», από τις εκδόσεις Καστανιώτη
Σε όλα τα καλά βιβλιοπωλεία στην Ελλάδα και την Κύπρο!
(Ο Ηλίας Π. Παπαγεωργιάδης διευθύνει τον όμιλο εταιρειών MORE, έχει εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων και ταυτόχρονα συμβουλεύει 300+ επενδυτές και μικρομεσαίους επιχειρηματίες στην Ελλάδα, την Κύπρο και τη Ρουμανία. Στις 30.11 και 01.12.2024 οργανώνει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τη μεγάλη ετήσια εκδήλωσή του «Ελλάδα 2025. Επιχειρείν, Ακίνητα, Επενδύσεις»)
Κάποιοι τρίβουν τα χέρια τους που μια γενιά επενδυτών δεν ξέρει τι σημαίνει πτώση και μια άλλη έχει ξεχάσει!! Αν δεν υπήρχαν ανόητοι οι έξυπνοι δεν θα μπορούσαν να ζήσουν έλεγε μια γιαγιά μου!
Ολο αυτό θυμίζει την κατσίκα που δοκιμάζει να φαει δάφνη, την φτύνει αφού είναι πικρή όμως μετά από λίγο δοκιμάζει πάλι αφού δεν θυμάται οτι η προηγούμενη δοκιμή δεν πήγε και πολύ καλά!
Ωραίο το αλληγορικό παράδειγμα!
Καλησπέρα Η΄λία
Συμφωνώ γενικά με το άρθρο μερικά σχόλια επέτρεψε μου να προσθέσω μερικά σχόλια από την όποια πείρα έχω αποκτήσει τα τελευταία 25 χρόνια
1. Επενδύουμε σε μετοχή μόνο κατόπιν κάποιας κατάρτισης και επενδύουμε τμηματικά και σε βάθος χρόνου μόνο το περίσευμά μας (αφού αφαιρέσουμε όλα τα έξοδα που αφορούν τη διαβίωση και τις βραχυχρόνιες ανάγκες μας έως π.χ. 5 έτη) με στόχο την μακροχόνια αύξηση του κεφαλαίου. Σε καμία περίπτωση δεν λειτουργούμε με margin. Οι μετοχές δεν είναι για κάλυψη βραχυπρόθεσμων αναγκών και εύκολου πλουτισμού (εξαιρούνται οι περιπτώσεις εσωτερικής πληροφόρησης) . Αν δεν έχουμε εσωτερική πληροφόρηση ή αν δεν γνωρίζουμε αρκετά για τις μετοχές επενδύουμε σε μετοχές που ανοίκουν σε κάποιο δείκτη, αυτό σημαίνει ότι κάποιος παρακολουθεί τα οικονομικά της εταιρείας για να είναι στον δείκτη.
2. Αν΄ έχουμε να επενδύσουμε ένα πόσο, επενδύουμε τα μισά, τα άλλα μισά θα μας χρειαστούν όταν χάσουμε τα πρώτα μισά. Κατά την πρόσφατη οικονομική κάποιος μπορεί να έχασε όλο το κεφάλαιο αλλά αλλά αν είχε αποθέματα θα κατάφερνε να ανακάμψει αγοράζοντας σε χαμηλότατες τιμές και πλεόν να μην έχει ζημιά, παρότι τα κέρδη δεν θα ήταν υπερβολικά μεγάλα, αλλά ικανοποιητικά.
3. Αν κάποιος έχει κάποιο σεβαστό κεφάλαιο καλό είναι να απευθυνθεί στο private banking. Η διαχείριση γίνεται από επαγγελματίες με διεθνείς προσβάσεις και πληροφόρηση. Υπάρχει κάποιο κόστος αλλά δεν θα κινδυνεύσει να ΄χάσει το κεφάλαιο και μακροπρόθεσμα θα έχει μια καλή αύξηση του κεφαλαίου εφάμιλη με την αγορά κατοικίας αν ΄όχι μεγαλύτερη, με το πλεονέκτημα ότι δεν χρειάζεται να ασχολείτε με τίποτα, δεν κινδυνεύει από φυσικά φαινόμενα, δεν κυνηγά ενοικιαστές για τα ενοίκια, ούτε μπορεί να μείνει το κεφάλαιό του ξενοίκιαστο όπως το σπίτι, και το σπουδαιότερο μπορεί να ρευστοποιήσει άμεσα το οποιοδήποτε ποσό, εν αντιθέσει με το σπίτι που δεν μπορεί να πουλήσει πχ ένα παράθυρο για να καλύψει μια παροδική οικονομική στενότητα. Αν δεν έχει το κεφάλαιο που ζητούν τα private bankings τότε επενδύει σε δείκτες.
4 Οι μετοχές έχουν πάντοτε ανοδική τάση μακροπρόθεσμα. Αυτό οφείλεται στην αύξηση της οικονομίας, στην αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας, στην ανάπτυξη λόγω αύξησης πληθυσμού και καινοτομ΄΄ίας. Υπάρχουν βέβαια κρίσεις, αλλά οι κυβερνήσεις μπορούν να μειώσουν τον αντίκτυοπό τους μέσω της άμεσης πληροφόρησης (οικονομικά δεδομένα σε πραγματικό χρόνο) και των εργαλείων που διαθέτουν.
5. Υπάρχουν περιπτώσεις που κάποιος μπορεί να βγάλει λεφτά εκ του ασφαλούς, ειναι ελάχιστες και αφορούν άτομα με ιδιαίτερες ικανότητες που έχουν την τύχη να είναι πρώτοι σε κάποιο τομέα. Πχ quantitative analysis με τη χρήση υπολογιστών και μαθηματικών μοντέλων για την πρόβλεψη της πορείας των μετοχών. Οι πρώτοι που το έκαναν (διακεκριμένοι μαθηματικοί) έβγαλαν πολλά χρήματα, κατόπιν η μέθοδος διαδόθηκε και πλέον έχει χαθεί το πλεονέκτημα.
Ευχαριστώ για το εξαιρετικό σχόλιο, με το οποίο συμφωνώ!