Επενδύσεις. Περιμένεις οικονομική κρίση; Αν ναι, απόφυγε τράπεζες, ομόλογα, χρεόγραφα και πρόσεξε τις μετοχές

Τώρα που σιγά σιγά βγαίνουμε από την καλοκαιρινή ραστώνη, όσοι παρακολουθούν τα οικονομικά νέα διαβάζουν ότι σχεδόν όλοι οι ειδικοί παγκοσμίως περιμένουν να έρθουν χειρότερες μέρες. Έχοντας στενή σχέση και με την ενέργεια (κυρίως στη Ρουμανία, λιγότερο στην Ελλάδα και την Κύπρο) παρακολουθώ τις τιμές χονδρικής του ηλεκτρικού ρεύματος, οι οποίες έχουν ξεφύγει πέρα από κάθε πρόβλεψη και… φαντασία! 700 Ευρώ / MWh στη Ρουμανία την περασμένη εβδομάδα στην αγορά spot, περίπου 670 στην Ελλάδα (αυτές οι τιμές χονδρικής οδηγούν σε τιμές λιανικής πολύ πάνω από το 1 Ευρώ / KWh, χωρίς κρατική παρέμβαση). 

Ήδη σου έχω γράψει ότι περιμένω μπροστά μας 24 δύσκολους μήνες, τους δυσκολότερους που θα έχει αντιμετωπίσει στη ζωή του κάθε άνθρωπος που δραστηριοποιείται στο επιχειρείν.

Τι περιμένω εν συντομία;

• Περαιτέρω μεγάλη αύξηση των επιτοκίων, κυρίως στις ΗΠΑ (όπου η εκεί κυβέρνηση συνεχίζει να ρίχνει λεφτά στην αγορά ενόψει και των εκλογών του Νοεμβρίου). Αν κρυολογήσουν οι ΗΠΑ, θα πάθει… πνευμονία η Ευρώπη.
• Μεγάλες δυσκολίες στην Κίνα, που έχει και αυτή σοβαρές πολιτικές εξελίξεις μπροστά της.

• Στα καθ’ ημάς: Πανάκριβο δανεισμό για λίγους και καθόλου δανεισμό για πολλούς.
• Πολύ μεγάλους λογαριασμούς ρεύματος και φυσικού αερίου (που τα κράτη θα προσπαθήσουν να επιδοτήσουν με κολοσσιαία ποσά, πχ η Ελλάδα μιλάει για σχεδόν 2 δις Ευρώ επιδότηση μόνο για τον μήνα Σεπτέμβριο και μόνο για το ηλεκτρικό ρεύμα!
• Σημαντική μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών.
• Oικονομικές δυσκολίες και «ασφυξία» πολλών μικρομεσαίων, ειδικά πολλών εκ των μη οργανωμένων (στη χώρα είναι το 80 – 90%)
• Κατάσταση «οικονομικής ασφυξίας» για το 30 – 50% του Ελληνικού πληθυσμού, που θα βρεθεί με μικρό εισόδημα, αυξημένα ενοίκια, τεράστια κόστη ενέργειας, ακριβότερα τρόφιμα και όχι μόνο.

Τα παραπάνω δεν σημαίνουν πως θα χρεωκοπήσουν όλοι, αλλά ότι θα υπάρξουν μεγάλες δυσκολίες, ειδικά αν λάβουμε υπόψη πως οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στο να «ρίξουν λεφτά στην αγορά και να σώσουν όσους δυσκολεύονται» (όπως κάνουν τόσα χρόνια) και στην τιθάσευση του πληθωρισμού, που αν ξεφύγει από ένα σημείο και μετά θα είναι δύσκολο να τεθεί υπό έλεγχο.

(Με όλον τον σεβασμό, είμαι τουλάχιστον δύσπιστος απέναντι σε όσους λένε πως όλα θα λυθούν σε λίγους μήνες. Οι ίδιοι πέρσι τέτοιον καιρό έλεγαν ότι ο πληθωρισμός είναι παροδικός – και δεν ήταν – ενώ νωρίτερα έλεγαν πως μπορούμε για πάντα να έχουμε ανάπτυξη ρίχνοντας δάνεια στην αγορά. Για το πόσο «τυφλή», «βιαστική» και «ουτοπική» αποδείχθηκε η στρατηγική της Ευρώπης στο θέμα της ενέργειας νομίζω πως τα λόγια περιττεύουν, την ώρα που ετοιμάζεται να κάνει το ίδιο λάθος με τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα…)

Περί ενέργειας, μικρή παρένθεση: Πριν λίγους μήνες έγραψα μία ανοικτή επιστολή προς τον υπουργό ενέργειας και το πρώτο που πρότεινα ήταν να ζητήσει εκ βάθρων αλλαγή του συστήματος με βάση το οποίο πληρώνονται δικαιώματα για το διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Τότε οι περισσότεροι δεν κατάλαβαν και κάποιοι μου είπαν ότι αυτό είναι ουτοπικό. Σήμερα το θέμα τέθηκε από την ίδια την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Διαφωνείς με όλα αυτά;

Αν έχεις διαφορετική γνώμη με όλα τα παραπάνω, τότε δεν χρειάζεται να διαβάσεις περισσότερο. Το κείμενο αυτό δεν σε αφορά. Εύχομαι να δικαιωθείς και όλα τα προβλήματα να λυθούν γρήγορα και χωρίς θυσίες από τους πολλούς. 

Αν όντως διαφωνείς, με ενδιαφέρει να με ενημερώσεις για τις επενδυτικές σου επιλογές, για να διαπιστώσω πως υλοποιείς στην πράξη αυτά που λες (γιατί έχω δει πολλούς να λένε διάφορα αλλά να επενδύουν κάνοντας ακριβώς τα αντίθετα).

Συμφωνείς με όλα αυτά;

Αν συμφωνείς ότι οι πιθανότητες να… μπλέξουμε είναι πολύ σημαντικές, τότε ας συνεχίσουμε τον διάλογό μας και ας ανοίξουμε το θέμα των επενδύσεων και ειδικά ενός τμήματος της αγοράς.

Μέσα στο καλοκαίρι έλαβα καμιά 30αριά ερωτήματα σχετικά με το πόσο καλές είναι οι επενδύσεις σε τραπεζικές μετοχές (και μετοχές γενικότερα), ομόλογα κρατών και εταιρειών και πάσης φύσεως χρεόγραφα. Χωρίς να είμαι ο «ειδικός με 40 χρόνια εμπειρίας» στον κλάδο, αλλά χρησιμοποιώντας την επενδυτική λογική που έχω αναπτύξει μετά από σχεδόν 25 – 30 χρόνια επενδύσεων κάθε είδους + τις γνώσεις που μου έχουν δώσει κολοσσοί πελάτες μου από το 2005 και μετά, προτείνω σήμερα να ανοίξουμε αυτό το κεφάλαιο πριν μπει ο χειμώνας και «αρχίσουν τα όργανα», για να προλάβω ενδεχομένως κάποια καταστροφή. 

(Για το θέμα είχα ξαναγράψει αναλυτικά και τον Ιούνιο).

«Για τις τράπεζες στην Ελλάδα τα ΜΜΕ γράφουν ότι έχουν πολύ καλές προοπτικές. Να επενδύσω;»

Εδώ και 10+ χρόνια, οι τράπεζες στην Ελλάδα είναι οι… νο.1 πελάτες διαφήμισης όλων των Ελληνικών ΜΜΕ = η πιθανότητα να δούμε πολλά δημοσιεύματα εναντίον τους στον Ελληνικό τύπο είναι εξαιρετικά περιορισμένη, το αυτό ισχύει περίπου και στην Κύπρο (ενώ και τα όποια επικριτικά δημοσιεύματα στον διεθνή τύπο δεν εμφανίζονται στην Ελλάδα).

Πάμε να δούμε κάποια δεδομένα για αυτές, από όσα καταλαβαίνω με το φτωχό μου το μυαλό (που λέει και ο μεγάλος Αντώνης Πανούτσος):

• Οι τράπεζες στην Ελλάδα λογικά πρέπει να είναι πιο καλά δομημένες σε σχέση με το παρελθόν. Έχουν καθαρίσει τους ισολογισμούς τους (με δεκάδες δις Ευρώ των Ελλήνων πολιτών), έχουν πουλήσει πακέτα δανείων στις γνωστές, πιο εξειδικευμένες εταιρείες, έχουν θωρακιστεί νομικά, έχουν κάνει αλλεπάλληλα προγράμματα εθελουσίας εξόδου, δηλώνουν κέρδη. Εξωτερικά όλα φαίνονται «υπό έλεγχο»

• Παραμένουν όμως «εύθραυστες», όπως μπορεί να διαπιστώσει όποιος μιλήσει με φίλο του τραπεζικό. Φοβούνται τα ανοίγματα, προχωράνε «εκ του ασφαλούς». Δεν είναι τυχαίο ότι η έκθεσή τους έχει περιοριστεί τα τελευταία χρόνια σε μεγάλους πελάτες με «εμπράγματες εξασφαλίσεις», τα ακίνητα, την πράσινη ενέργεια, τον τουρισμό και έναν μικρό αριθμό εξαγωγέων (πάλι με εγγυήσεις ακινήτων). Για τους υπόλοιπους «είναι εύκολο, αρκεί να τηρούν 10 προϋποθέσεις…»

• Οι εταιρικοί πελάτες στους οποίους μπορούν να δώσουν δάνεια οι Ελληνικές τράπεζες είναι… 50.000 επιχειρήσεις, από τις περίπου 800.000 που υπάρχουν στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Καθημερινή. Αν η κρίση κτυπήσει κάποιους από αυτούς ή τους πελάτες τους, το νούμερο θα μικρύνει, την ώρα που οι υπόλοιποι δυνητικοί πελάτες δεν θεωρούνται «αξιόχρεοι».

• Η παρουσία τους στο εξωτερικό είναι μάλλον μικρή. Έχουν μικρά ή μεσαία μερίδια αγοράς στα Βαλκάνια, όπου κυριαρχούσαν πριν από 10 – 15 χρόνια και η Ελλάδα δέχθηκε να αποχωρήσουν από εκεί, με αντάλλαγμα την αποφυγή κάποιων μεταρρυθμίσεων (πάντα εμπνευσμένη η πολιτική μας άρχουσα τάξη, απολύτως εναρμονισμένη στις «λαϊκές απαιτήσεις» της πλειοψηφίας). Άρα δεν έχουν ιδιαίτερα περιθώρια ανάπτυξης στο εξωτερικό, ούτε και κάλυψης από έξω των ενδεχόμενων απωλειών μέσα. 

• = η βασική τους αγορά είναι η Ελλάδα, όπου οι πελάτες που είναι bankable (που λέμε στην Κατερίνη) = που μπορούν να πάρουν δάνειο είναι ελάχιστοι. Για τις επιχειρήσεις τα είπαμε παραπάνω, ενώ και οι ιδιώτες που είναι αξιόχρεοι είναι λίγοι. 4.500.000 Έλληνες καταθέτες έχουν λιγότερα από 5.000 Ευρώ στους λογαριασμούς τους, με το περίπου 1,5% των καταθετών να έχει πάνω από το 50% του συνόλου των καταθέσεων. 2/3 Έλληνες χρωστάνε στο δημόσιο, εκατοντάδες χιλιάδες χρωστάνε στα ασφαλιστικά ταμεία και στις τράπεζες. Στα δικά μου μάτια (με τις εξαιρέσεις να επιβεβαιώνουν τον κανόνα) αυτοί που μπορούν να πάρουν δάνεια δεν τα χρειάζονται και αυτοί που τα χρειάζονται δεν μπορούν…

Με αυτά τα δεδομένα, ειλικρινά δεν καταλαβαίνω γιατί να επενδύσει κάποιος σε Ελληνικές τραπεζικές μετοχές, την ώρα που έρχεται «καταιγίδα» και στις εσωτερικές τους συσκέψεις οι ίδιοι οι ανώτεροι τραπεζικοί προσπαθούν να πάρουν μέτρα για την επερχόμενη αύξηση των κόκκινων δανείων. Όταν τα λεφτά σου είναι συγκεκριμένα και δεν σου φτάνουν για ενοίκιο, λογαριασμούς, τρόφιμα και τραπεζική δόση, την πρώτη που θα αφήσεις απλήρωτη θα είναι η τράπεζα.

Περίπου τα ίδια ισχύουν και σε διεθνές επίπεδο στον χώρο των τραπεζών. Με όποιον διεθνή σοβαρό επενδυτή και αν μιλήσω, έχει να μου πει μία ιστορία για μία διαφορετική «φούσκα» δανείων που περιμένει να σκάσει κάπου στον κόσμο. 

– «Θέλω να επενδύσω σε μετοχές / κρυπτονομίσματα»

– «Κάνε τον σταυρό σου και προχώρησε»

Με όλα τα παραπάνω δεδομένα να… έρχονται κατα πάνω μας, δεν βλέπω πολλά θετικά στον χώρο των μετοχών. Για όσους με ρωτάνε, την απάντηση την έχει δώσει πριν μερικές δεκαετίες ο παλιός τραγουδιστής Λευτέρης Μυτιληναίος, που μας είπε «κάνε τον σταυρό σου και προχώρησε» (αλλά μετά συμπλήρωσε ότι «η παράφορη αγάπη μας εχώρισε»).

Δηλαδή αν θέλεις να ασχοληθείς με τις μετοχές σε μία περίοδο που αναμένεται πτώση κερδών στους περισσότερους κλάδους της οικονομίας, πρόσεξε να μην πάθεις ζημιά από την «παράφορη αγάπη» σου για τέτοιου είδους επενδύσεις και στο τέλος… «χωρίσεις», πάρεις διαζύγιο από τα λεφτά σου.

«Ηλία, αποκλείεις να ξυπνήσουν ένα πρωί και να αρχίσουν πάλι να μοιράζουν λεφτά για να ανέβουν οι αγορές, όπως έγινε το 2020 με τον κορωνοϊό;» θα με ρωτήσεις. Όχι, δεν το αποκλείω. Απλά δεν μπορώ να καταλάβω πώς θα το κάνουν, την ώρα που με αυτόν τον τρόπο θα αυξηθεί περαιτέρω ο πληθωρισμός που… προσπαθούν να καταπολεμήσουν. Προσωπικά είμαι επιφυλακτικός / αρνητικός για τις προοπτικές των χρηματιστηρίων το επόμενο διάστημα, αλλά αυτή είναι η γνώμη μου και μπορεί να διαψευσθώ.

«Μετοχές με αντικυκλική» συμπεριφορά

Προσωπικά θα κοιτούσα μόνο μετοχές σε κλάδους που αναμένεται να έχουν «αντικυκλική» συμπεριφορά και έχουν προοπτική να ανέβουν παρά την κρίση, τον ενδεχόμενο κατακλυσμό που περιμένουμε (αλλά ακόμη και εδώ το θέμα σηκώνει μεγάλη κουβέντα). Οι μεγάλοι διάσημοι αμερικανοί επενδυτές συμβουλεύουν ότι την επόμενη περίοδο είναι καλό «να αγοράσεις μετοχές από προϊόντα που θα συνεχίσουν να καταναλώνονται ανεξαρτήτως κρίσης», όμως στις περισσότερες των περιπτώσεων αν ψάξουμε τα χαρτοφυλάκιά τους, θα τους βρούμε με αυξημένες θέσεις μετρητών, έτοιμους να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες από αυτούς που θα «στραβοπατήσουν».

Σίγουρα πάντως οι μετοχές δεν θα είναι όσο εύκολη επένδυση ήταν στο παρελθόν και το γεγονός ότι αρκετές από αυτές στο εξωτερικό έγραψαν πτώση 30 – 90% το τελευταίο δωδεκάμηνο δεν είναι τυχαίο.

Στάθμισε το ρίσκο που θέλεις να αναλάβεις και φτιάξε μία ξεκάθαρη επενδυτική στρατηγική, χωρίς αυτή θα χάσεις τα πάντα.

Για τα κρυπτονομίσματα:

• Ό,τι έχω γράψει στο παρελθόν ισχύει στο 100%
• Με εξαίρεση ένα 3 – 5% των επενδυτών στον χώρο που ξέρει τι κάνει, οι υπόλοιποι αρχίζουν να μου θυμίζουν παίκτες στοιχήματος που έχουν εθιστεί και συνεχίζουν να ποντάρουν κάθε μέρα, καταλήγοντας να χάνουν όλο και περισσότερα χρήματα.
• Το Luna κατέρρευσε και άπειροι «αναλυτές» που το έβλεπαν να ανεβαίνει τώρα σου λένε ότι δεν κατάλαβες καλά και δεν εννοούσαν αυτό.
• Σειρά από πλατφόρμες κλονίστηκαν / κλονίζονται / χρεωκοπούν.
• Όπως αποδείχθηκε, αυτές οι επενδύσεις (με πρώτο το bitcoin) δεν αποτελούν «τον ψηφιακό χρυσό», ούτε και είναι «το επενδυτικό κατφύγιο» κάποιων σε μία κρίση. Το αντίθετο: Όταν πέφτουν τα διεθνή χρηματιστήρια, πέφτουν και τα κρυπτονομίσματα (και τι είπαμε ότι περιμένουμε να γίνει τους επόμενους μήνες στα χρηματιστήρια;)

Όλα τα παραπάνω δεν αποκλείουν να βρεις μία ευκαιρία και από τύχη να βγάλεις χρήματα, όπως και το να μην είσαι τυχερός και να χάσεις το κεφάλαιό σου. Μεγάλο παιδί είσαι, ξέρεις εσύ (και αν δεν ξέρεις αλλά θέλεις ακόμη να «παίξεις», θα βρεις κάποιον παράξενο / περίεργο guru για να εμπιστευτείς, δεν σε φοβάμαι).

«Να ποντάρω και εγώ ενάντια στην Ιταλία; Να σορτάρω τα ομόλογά της;»

• Αν είσαι κάποιος με πολύ μεγάλη εμπειρία στο θέμα των ομολόγων των κρατών και έχεις ήδη στο παρελθόν στοιχηματίσει με επιτυχία κερδίζοντας χρήματα από αυτά τα πολύ τολμηρά στοιχήματα, τότε κάντο.

• (Το παραπάνω ισχύει για αυτούς που ασχολούνται τουλάχιστον 8 -10 ώρες τη μέρα με το… «σπορ», όχι τους χομπίστες)

• Αν είσαι πχ ο Ηλίας Παπαγεωργιάδης, δουλεύεις 10 – 14 ώρες τη μέρα και στη μισή ώρα που σου περισσεύει νιώθεις έτοιμος να… κατακτήσεις το σύμπαν, ποντάροντας εναντίον κρατών και σορτάροντας τα ομόλογά τους, θα σου έλεγα να χαλαρώσεις και να ασχοληθείς με κάτι άλλο. Δεν είναι για σένα το θέμα.

• Όταν μιλάμε για χώρες, ικανοί να κερδίσουν χρήματα είναι οι πολύ μεγάλοι παίκτες, οι επαγγελματίες και οι πολύ ενημερωμένοι (αυτό ισχύει γενικότερα, αλλά τώρα μιλάμε για κρατικά ομόλογα). 

• Οι εκπλήξεις είναι πολλές, οι ανατροπές ακόμη περισσότερες, οι πολιτικές εξελίξεις μέσα και έξω από τη χώρα μπορούν να ανατρέψουν τα πάντα σε λίγες ώρες.

Ως άσχετος στο θέμα, απλά θα παρατηρήσω ότι θα μου φανεί πολύ παράξενο να αφήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση την Ιταλία «να πέσει» και να ρισκάρει την Ευρωπαϊκή συνοχή, την ώρα που στα ανατολικά της σύνορα υπάρχει πόλεμος και η αντιπαράθεση ΗΠΑ και Κίνας περνάει σιγά σιγά σε νέα φάση.

«Τι γνώμη έχεις για τα ομόλογα γενικότερα;»

• Οι χώρες θα έχουν προβλήματα
• Η πλειοψηφία των εταιρειών θα έχουν προβλήματα

• Τυχόν πτώση των μετοχών και αύξηση των επιτοκίων θα οδηγήσει σε διαφορετική τιμολόγηση του ρίσκου των ομολόγων σε σχέση με το παρελθόν.
• = αλλιώς βλέπεις μία απόδοση 2% όταν η εναλλακτική σου είναι το 0% και αλλιώς τη βλέπεις όταν η εναλλακτική σου θα είναι στο άμεσο μέλλον 3 – 5%.

• «Μα είναι κακή επένδυση να πάρω το ομόλογο του Μυτιληναίου με απόδοση πλέον 5%;» ρωτήθηκα πρόσφατα. Όχι, μια χαρά μου ακούγεται, όμως αν έπεσε το ομόλογο αυτό και έφτασε σε αυτή την απόδοση, τι μας κάνει να πιστεύουμε ότι δεν μπορεί να πέσει πολύ περισσότερο; (Πάντως κάτι τέτοιο έχει λογική να το δει κάποιος: Ομόλογο μίας εταιρείας με εξαιρετική διοίκηση, πολύ καλά αποτελέσματα και παρουσία σε κλάδους που λογικά θα έχουν παρόν και μέλλον).

Ρώτησα για το συγκεκριμένο θέμα έναν φίλο, βαθύ γνώστη του θέματος και μου απάντησε: «Αν δεν το ξέρεις πολύ καλά το άθλημα, μείνε μακριά, μπαίνουμε σε τεράστιες αναταράξεις και μπορεί εύκολα να βρεθείς με απώλειες που δεν φαντάζεσαι. Αν είσαι μεγάλος θεσμικός και ρισκάρεις το 1% του χαρτοφυλακίου σου, λογικά δεν θα πάθεις κακό και σε περίπτωση μεγάλων ζημιών. Αν όμως συζητάμε για τις οικονομίες μας… σκέψου το ξανά».

Προσωπικά δεν θα ακουμπούσα τα ομόλογα την επόμενη περίοδο, την ώρα που τα μετρητά θα λείψουν από την αγορά, το χρήμα θα γίνει ακριβότερο, το κόστος της ενέργειας θα είναι τεράστιο και τα κέρδη θα υποχωρήσουν στους περισσότερους κλάδους. Εξαιρέσεις όπως αυτή του Μυτιληναίου που ανέφερα παραπάνω (ή πχ κάποια άλλη πολύ καλή εταιρεία από Ευρώπη ή ΗΠΑ) απλά επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Αν έμαθες «στραβά», σκέψου ότι ίσως από εδώ και πέρα λειτουργήσει η λογική περισσότερο από την τρέλα

Αν είσαι κάποιος που επένδυσε τα τελευταία χρόνια και ό,τι και να έκανε «του έβγαινε» ως επιλογή (αφού ανέβαιναν όλα), τότε θα σου πρότεινα να κάνεις ένα διάλειμμα, να σκεφτείς ότι ίσως από εδώ και πέρα η λογική να επικρατήσει ξανά και να το δεις το θέμα αλλιώς.

Αν έρθει όντως η κρίση, τότε λογικά θα συμβούν και όλα τα άλλα που περιγράφω. Φυσικά εσύ μπορείς να μου πεις ότι θα γίνει πάλι κάποιο μαγικό και προτιμάς να αναζητήσεις το επόμενο «τρένο» που θα πάρει μία επένδυση 1.000 Ευρώ και θα τη μετατρέψει σε 1.000.000 Ευρώ, ιδανικά σε λίγες μέρες. Πρόσεξε όμως… από εδώ και πέρα τα λάθη θα πληρωθούν ακριβά και δεν θα υπάρχει εύκολη ρευστότητα στην αγορά…

Οι καιροί αλλάζουν. Καλύτερα να χάσουμε μία «ευκαιρία», παρά να ρισκάρουμε να χάσουμε σε επενδύσεις μεγάλου ρίσκου πολύτιμα κεφάλαια, που πλέον θα γίνουν ακριβά και δυσεύρετα…

Εσύ τι γνώμη έχεις;