Επενδύσεις στην κρίση: Τα μετρητά, τα ακίνητα και οι ευκαιρίες

Φέτος έχουμε συζητήσει αρκετές φορές για την επενδυτική μας στρατηγική σε αυτούς τους παράξενους καιρούς που ζούμε. Ξεκινήσαμε μιλώντας για τα ακίνητα (και νομίζω ότι δικαιώθηκα ως τώρα), συνεχίσαμε με τις επενδύσεις ποσών ως 30.000 Ευρώ, μετά σου εξήγησα το «παραμύθι» με τις «επενδύσεις όταν το αίμα κυλάει στους δρόμους» και καταλήξαμε με τις επιλογές για ποσά άνω των 300.000 Ευρώ. Με δεδομένο ότι 40.000+ διαφορετικοί άνθρωποι έχουν διαβάσει τα κείμενα αυτά σε ένα προσωπικό blog, με εκατοντάδες σχόλια και μηνύματα (περιμένω και τα δικά σου), μάλλον υποθέτω ότι το θέμα παρουσιάζει ενδιαφέρον, οπότε είναι χρήσιμο να το δούμε ξανά σήμερα.

Η κατάσταση σήμερα + τι έρχεται σε λίγους μήνες

Η αγορά ήδη μας έχει «δείξει» ότι προχωρά σε διόρθωση. Τα σημάδια είναι όλα μπροστά μας: Η πτώση των δεικτών, οι μετοχές και πολλές άλλες αξίες που έχουν πέσει πολύ περισσότερο από τους επίσημους δείκτες, τα προβλήματα στην παγκόσμια οικονομία, οι τρελές τιμές σε ενέργεια και τρόφιμα (που από τον χειμώνα θα αποτελούν το πρώτο θέμα στις ειδήσεις), ο πόλεμος, οι ελλείψεις που έρχονται, η κατάρρευση κρυπτονομισμάτων και οι φήμες ότι υπάρχουν προβλήματα σε ανταλλακτήρια και πλατφόρμες (πχ όπως ο διάσημος κρυπτοεπενδυτής Sam Bankman-Fried, που δανείζει εκατοντάδες εκατομμύρια στη BlockFi και τη Voyager Digital επειδή «έχουμε καθήκον να προστατεύσομε το οικοσύστημα των ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων και τους πελάτες του»).

Οι κεντρικές τράπεζες έκαναν λάθος στο θέμα του πληθωρισμού, ο οποίος παραμένει ακόμη αχαλίνωτος. Τα επιτόκια θα ανέβουν πολύ, τα δάνεια θα γίνουν πολύ ακριβά, ολόκληρα κράτη και επιχειρήσεις που είναι εκτεθειμένες σε υψηλό δανεισμό θα βρεθούν προ αδιεξόδου. Το χρήμα θα ακριβύνει όσο δεν θυμάται μία ολόκληρη γενιά. Πόσο υψηλός είναι ο δανεισμός και η μόχλευση διεθνώς; Όπως λένε οι ειδικοί, στο μεγαλύτερο επίπεδο όλων των εποχών, τόσο για τα κράτη όσο και τους επενδυτές, κάτι που θα δοκιμάσει την αντοχή του Ευρώ, την ικανότητα χωρών όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία να πληρώσουν κανονικά τα χρέη τους κλπ.

(Αφήνω τα γεωπολιτικά της Ελλάδας, τις επερχόμενες εκλογές που δύσκολα θα δώσουν αυτοδύναμη κυβέρνηση κλπ).

Θα συνεχιστεί για πολύ «η τύχη του πρωτάρη;»

Σε όλα τα παραπάνω υπάρχουν πολλοί που απαντάνε λέγοντας ότι «απλά κάνεις λάθος και θα δεις ότι οι δείκτες θα ανέβουν ξανά, όλα θα πάνε καλά»! Δεν έχουν επιχείρηματα που αντέχουν σε σοβαρό διάλογο, έχουν όμως την «τύχη του πρωτάρη» με το μέρος τους. Η αγορά ανέβαινε συνέχεια από το 2009 και άπειροι πρωτάρηδες / άνθρωποι που ξεκίνησαν να επενδύουν από τότε και μετά έφτασαν να πιστεύουν πως αυτό θα γίνεται για πάντα, φτάνοντας στο απώγειο του wishful thinking, που λέμε και στην Κατερίνη. Συνήθισαν να αγοράζουν σε κάθε πτώση, για να επωφεληθούν από την άνοδο που πάντα ακολουθούσε, ενώ και όταν τα πράγματα ξεκίνησαν να πηγαίνουν άσχημα στην αρχή της πανδημίας, βρήκαν λογικό το μοίρασμα χρημάτων «από το ελικόπτερο» (μία από τις βασικές αιτίες του σημερινού πληθωρισμού).

Αν πιστεύεις και εσύ ότι σύντομα όλα θα επιστρέψουν στη συνηθισμένη άνοδο των προηγούμενων ετών, τότε δεν έχει νόημα να διαβάσεις παρακάτω! Σε ευχαριστώ για την ανάγνωση και σου εύχομαι καλή συνέχεια σε ό,τι κάνεις!

Η δικιά μου προσέγγιση

Συνεχίζω με τους υπόλοιπους… Εδώ και 15+ χρόνια συμβουλεύω μικρούς και μεσαίους επενδυτές για τις επενδύσεις τους σε ακίνητα, πράσινη ενέργεια και συμμετοχές σε εταιρείες, startups, νέα επιχειρηματικά projects κλπ. Επίσης εδώ και πολλά χρόνια συνεργάστηκα ως επενδυτικός σύμβουλος σχεδόν με κάθε είδους funds και έχω περάσει άπειρες ώρες συζητώντας ( = μαθαίνοντας) και δουλεύοντας με ανθρώπους πιο ειδικούς από εμένα, διαχειριστές και κατόχους εκατομμυρίων και μερικές φορές δισεκατομμυρίων Ευρώ. Έχοντας ζήσει ως τώρα «την αγορά» από το 1997 και έχοντας συμβουλεύσει εκατοντάδες επενδυτές, σε μικρές και μεγάλες επενδύσεις με συνολική αξία λίγο κάτω από 600.000.000 Ευρώ, θα μοιραστώ μαζί σου τη γνώμη μου, που σε προειδοποιώ ότι είναι πάντα συντηρητική: Ποτέ μου δεν πέτυχα τις μεγαλύτερες αποδόσεις, ποτέ μου δεν κατέστρεψα έναν επενδυτή.  

Έτσι λοιπόν, και αφού υπενθυμίσω τα ρίσκα που «κουβαλάει» κάθε επένδυση και δεν πρέπει να ξεχνάμε, ας αναλύσουμε μία πρόταση επενδυτικής στρατηγικής για τους επόμενους 24 μήνες, μέσα από 10 συμβουλές.

1. Πληθωρισμός ή μετρητά;

Μετρητά 

Ακούω διάφορους να λένε πως κάθε είδους επένδυση είναι καλή, ως προστασία από τον πληθωρισμό. Σωστό και λάθος…

Αν όσα περιέγραψα παραπάνω επαληθευτούν, τότε η πτώση των αξιών θα είναι σημαντική και θα υπάρξουν πολλές και σημαντικές δυνατότητες για να επενδύσεις σε χαμηλότερες τιμές εισόδου, πετυχαίνοντας οφέλη που θα υπερκαλύψουν τον μεγάλο πληθωρισμό. 

Δεν ξέρω αν θα μπούμε σε αχαρτογράφητα νερά και αν η καταστροφή θα είναι τεράστια (πχ με το επιτόκιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να φτάνει στο 5% και πάνω, τον πληθωρισμό στην Ευρώπη πάνω από το 10%, ελλείψεις σε καύσιμα και αγαθά, διακοπές ρεύματος κλπ), πάντως και σε μία «απλή πτώση» προτιμώ τα μετρητά σήμερα ως βασική επενδυτική επιλογή (ιδανικά μοιρασμένα σε περισσότερες από μία τράπεζα).

ΥΓ. Θυμάμαι σαν χθες την περίοδο 2009 – 2011, όταν πολλά από τα μεγαλύτερα Ευρωπαϊκά funds ακινήτων έδιναν bonus στα στελέχη τους αν κάποιον χρόνο ΔΕΝ έκαναν επενδύσεις και κρατούσαν τη ρευστότητά τους. Θεωρούσαν ότι έτσι θα εκμεταλλεύονταν καλύτερα τις ευκαιρίες που θα εμφανίζονταν μετά. Στις περισσότερες των περιπτώσεων δικαιώθηκαν…

2. Ακίνητα.

Ναι μεν αλλά

Συμφωνώ ότι τα ακίνητα προσφέρουν προστασία από τον πληθωρισμό σε κάποιες περιπτώσεις, όχι όμως πάντα και όχι κατ’ ανάγκη όλα από εδώ και πέρα:

• Λογικά τα χωράφια θα δουν τις τιμές τους να ανεβαίνουν, λόγω της ανάγκης για σίτιση του πληθυσμού και των μεγαλύτερων τιμών πώλησης των αγαθών (όχι τα άγονα ξεροχώραφα, μην ξεχνιόμαστε).
• Από την άλλη όμως με πληθωρισμό 10 – 15%, τι νόημα έχει να μιλάμε για ακίνητα εισοδήματος με καθαρές αποδόσεις 4 – 5% και αβέβαια είσπραξη ενοικίων;

• Ναι, ένα ακριβό ακίνητο με 5.000+ Ευρώ το μέτρο και πάνω απευθύνεται σε μία συγκεκριμένη αγορά ανθρώπων που λογικά δεν θα πληγεί από την κρίση και λίγοι από αυτούς «θα πέσουν». Ναι, κάτι τέτοιο έχει λογική να λειτουργήσει ως πληθωριστικό αντίβαρο
• Αλλά ένα εξοχικό φτιαγμένο πριν 20 χρόνια, σε ένα μέρος που έχει άλλα 200 ίδια, γιατί να κρατήσει τιμή; Ένα παλιό διαμέρισμα σε περιοχή χωρίς τουριστικό ενδιαφέρον γιατί να ανέβει σημαντικά, αν ξεκινήσουν να υπάρχουν και πάλι σοβαρά οικονομικά προβλήματα σε ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού;

• Ναι, συμφωνώ ότι ένα ακίνητο σε εξαιρετική τοποθεσία λογικά θα έχει αξία και μέσα στην κρίση. Μαζί σου, πάρτο και ας μην το βρεις φθηνό. Και αν αύριο θέλεις να το πουλήσεις, πάλι εύκολα «θα φύγει».
• Όμως γιατί να επενδύσει κάποιος πχ σε ένα οικόπεδο στο Νέο Κεραμίδι Πιερίας, ένα κατά τα άλλα όμορφο χωριό κοντά στην Κατερίνη;

Βάλε το μυαλό σου να σκεφτεί και αποφάσισε με το δικό σου σκεπτικό και κριτήριο.

Προσωπικά θεωρώ ενδιαφέροντα 1 – 2 / 10 ακίνητα από εδώ και πέρα (λαμβάνοντας υπόψη τις αποτιμήσεις που έχουν φτάσει πλέον).

ΥΓ. Υπενθυμίζω ότι «τα ακίνητα» δεν είναι ένα πράγμα, αλλά πέντε διαφορετικές κατηγορίες στην Ελλάδα.

3. Σπίτι για πρώτη κατοικία;

Αν μπορείς, με κλειστά μάτια

Εδώ μιλάμε για κάτι διαφορετικό: Αν μπορείς να αγοράσεις την πρώτη σου κατοικία, κάντο. Προσοχή αν χρειαστείς δάνειο, μιας και θα δυσκολέψουν πολύ οι διαδικασίες, ενώ και το επιτόκιο θα αυξηθεί σημαντικά.

«Να μην περιμένω για να αγοράσω μία ευκαιρία, αν πέσουν οι τιμές;» θα με ρωτήσεις. Θα σου έλεγα όχι κατ’ ανάγκη! Για το σπίτι σου διάλεξε αυτό που σου ταιριάζει καλύτερα, εκεί θα ζήσεις τη ζωή σου. Δεν έχει σημασία αν θα το αγοράσεις 10 – 20% πάνω ή κάτω, σημασία έχει να είναι αυτό που θα σε εξυπηρετήσει για να βάλεις τις βάσεις για το μέλλον σου.

Μη μπερδεύεις τις επενδύσεις γενικώς με την απόκτηση πρώτης κατοικίας, στο σπίτι μας σκεφτόμαστε με διαφορετικά κριτήρια.

4. Ευκαιρίες. Καλά μελετημένες ευκαιρίες.

Από εδώ και πέρα, όταν μιλάμε για επενδύσεις, ειδικά αυτές με αυξημένο ρίσκο, ήρθε η ώρα είτε να αποσυρθείς είτε να αναζητήσεις ευκαιρίες. Ευκαιρία δεν είναι η Tesla στο -30% από τα υψηλά της, αλλά πχ κάτι στο οποίο πιστεύεις και έχει υποτιμηθεί πολύ λόγω του γενικότερου κλίματος απαξίωσης που θα επικρατήσει, όμως έχει λόγο να ανέβει και πάλι.

Η εύρεση ευκαιριών (κάτι σπάνιο) βασίζεται στο δίπτυχο:

• Πολλή μελέτη
• Πολλή υπομονή

… γιατί οι ευκαιρίες περικλείουν πάντοτε και πολύ ρίσκο!

Ξέχνα τα «γλυκοφάγια» που έμπαινες στα φόρουμ, διάβαζες τι έκαναν οι άλλοι, το έκανες και εσύ και κέρδιζες λεφτά. Την επόμενη περίοδο οι ευκαιρίες θα αποκτήσουν και πάλι σχέση με τη λογική, ανεξάρτητα από τον επενδυτικό κλάδο που αφορούν.

(Η βασική μου θέση από εδώ και πέρα είναι: Μετρητά, επιλεκτικά ακίνητα και «ευκαιρίες». Επειδή όμως δέχομαι πολλές ερωτήσεις και για άλλες κατηγορίες επενδύσεων, τις οποίες έχω αναφέρει στο παρελθόν, ας πούμε δύο λόγια για μερικές από αυτές)

5. Μετοχές / ETF

Εκ του ασφαλούς, άσε τις μαγκιές

Νόημα από εδώ και πέρα έχουν «οι ευκαιρίες» και εδώ. Προτεραιότητα θα έχουν οι κλάδοι που λογικά θα αντέξουν στην κρίση. Οι διάσημοι αμερικάνοι δισεκατομμυριούχοι διαχειριστές funds λένε «όλοι θα αγοράσουν οδοντόπαστα και θα πλύνουν τα δόντια τους» (προσωπικά αμφιβάλλω για το «όλοι» στο θέμα αυτό, αλλά πάμε παρακάτω), «όλοι θα φάνε», «όλοι θα μετακινηθούν και θα χρησιμοποιήσουν ενέργεια, όλοι χρειάζονται υγεία». Άρα οι ανθρωποι αυτοί μας προτείνουν να επενδύσουμε στους «αντικυκλικούς» κλάδους, αυτούς δηλαδή που λογικά θα σταθούν όρθιοι και σε έναν πτωτικό οικονομικό κύκλο.

Εγώ εδώ θα προσέθετα και κάποιες άλλες σκέψεις:

• Μία μετοχή με ελκυστική μερισματική πολιτική για πολλά χρόνια + καλές προοπτικές είναι «ευκαιρία» αν βρεθεί σε καλή τιμή
• Μία εταιρεία που βγάζει λεφτά και δεν έχει μεγάλο δανεισμό, μπορεί να υποτιμηθεί σε μία μεγάλη πτώση, αλλά λογικά η τιμή της γρήγορα θα ανέβει και πάλι ως ελατήριο, μην έχοντας τις πληγές των άλλων.
• Μία μικρή εταιρεία τεχνολογίας που έχει μία μεγάλη καινοτομία και η τιμή της θα πέσει στα τάρταρα, παρά το ότι αναπτύσσεται ραγδαία μπορεί να είναι ευκαιρία που αξίζει μελέτης.
• Μία startup που έχει προοπτικές χρήζει προσοχής.

6. Κρυπτονομίσματα / NFT / άλλα «προχωρημένα»

Για το θέμα έγραψα πριν από μήνες. Από τα μηνύματα που έλαβα, μάλλον αρκετοί από εσάς προστατευτήκατε από το κείμενο αυτό.

Προσοχή: Όπως φαίνεται, τα κρυπτονομίσματα κλπ ακολουθούν την πορεία της αγοράς = θα πέσουν σε μία πτώση. Αν μάλιστα τα όσα γράφονται ως φήμες στο twitter επιβεβαιωθούν και έστω και μία πλατφόρμα του κλάδου «πέσει», τότε μπορεί να δούμε και ημέρες «Lehman Brothers» στον χώρο. 

Αν θέλεις να «παίξεις» στον κλάδο το επόμενο διάστημα, θυμήσου ότι μπορεί να τα χάσεις και όλα. Κυριολεκτικά όλα, όπως έγινε με την κατάρρευση του Luna…

ΥΓ. Ξέρω 8 – 9 ανθρώπους που μου έλεγαν ότι θα αγοράσουν το bitcoin «μόνο αν πέσει κάτω από τις 20.000 δολάρια». Όταν έπεσε, κανείς τους δεν πήρε, μιας και όλοι απλά άλλαξαν τον στόχο προς τα κάτω. Λογικό, μιας και μία τιμή στόχος που σήμερα φαίνεται φθηνή, αύριο μπορεί να φαίνεται πανάκριβη και το αντίθετο.

7. Χρυσός

Ναι, αν νιώθεις τόσο έξυπνη/ος

Πάντα θεωρούσα το θέμα του χρυσού ως μία εξαιρετικά σύνθετη ιστορία και ποτέ μου δεν θέλησα να την αποκρυπτογραφήσω. Λογικά θα ανέβει η αξία του και θα αποτελέσει επενδυτικό καταφύγιο, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι μπορείς να ρισκάρεις να παίξεις «παιχνίδια» με το θέμα, παρά μόνο αν νιώθεις τόσο έξυπνη/ος.

8. Πράσινη ενέργεια

Τα φωτοβολταϊκά φαίνεται ότι ετοιμάζονται να μπουν σε νέα φάση στην Ελλάδα, με χαμηλότερες αποδόσεις και περισσότερο ρίσκο, εφόσον κάποιος φυσικά καταφέρει να βγάλει άδεια και να συνδεθεί (χλωμό ως ασθενικό για μικρούς νέους παίκτες). Νομίζω ότι με κάποιες εξαιρέσεις (αγροτικά, αυτοπαραγωγή κλπ) το θέμα δεν θα είναι από εδώ και πέρα για πολλούς.

Αιολικά και υδροηλεκτρικά έργα είναι επίσης για γνώστες και μεγάλα πορτοφόλια.

Η Βιομάζα στην Ελλάδα είναι μάλλον μία πονεμένη ιστορία, που σίγουρα δεν θέλεις να τη μάθεις τώρα, ενόψει παγκόσμιας οικονομικής καταιγίδας. Το Βιοαέριο έχει νόημα, όμως πολλοί το συζητάνε, λίγοι το ξέρουν και ακόμη λιγότεροι έχουν τα λεφτά / τη χρηματοδότηση για να το κάνουν. Το Βιομεθάνιο που θα έρθει στο μέλλον θα δούμε αν θα αφορά τους πολλούς ή τους λίγους.

9. Καινούρια δουλειά

Ελλάδα; Εξωτερικό;

Πολλοί σκέφτονται να ξεκινήσουν μία νέα δουλειά μέσα σε αυτή την κρίση. Έχω γράψει πολλά για το θέμα, με πιο φρέσκο αυτό. Συνήθως όταν με κατηγορούν επειδή λέω στον κόσμο να προσέξει στους δύσκολους καιρούς, μου μιλάνε συναισθηματικά και με επιχειρήματα επιπέδου «να προσπαθήσουμε, να το παλέψουμε». «Μετά τη σφαλιάρα» καταλαβαίνουν. 

Αν θέλεις να το κάνεις, κάντο αλλά πρόσεξε πολύ αν σκοπεύεις να κάνεις μία δουλειά που θα έχει πελάτες μόνο Έλληνες, σε κλάδους εκτός του τουρισμού, της πληροφορικής, της ναυτιλίας, της ενέργειας  και της υγείας. «Άλλη μία καφετέρια» κατά 99% θα σε βάλει μέσα με τα τσαρούχια, ακόμη και αν αποφύγεις τον «χρυσό κανόνα» του κλάδου.

Αν θα κάνεις κάτι με στόχευση το εξωτερικό, είτε από την Ελλάδα προς τρίτες χώρες, είτε με εταιρεία έξω, έχεις πιθανότητες να τα καταφέρεις, αν ξέρεις τι κάνεις και το φτιάξεις σωστά. (Προσοχή στις εικονικές εταιρείες κλπ, δεν παίζει η Εφορία με αυτά – και καλά κάνει).

10. Τουρισμός

Αν μου πεις ότι θέλεις να ασχοληθείς με τον τουρισμό, προσωπικά όμως, όχι αλλιώς, τότε ναι, μπορεί να έχει νόημα από εδώ και πέρα. Δες όμως προσεκτικά το θέμα και ψάξτο καλά. Δυστυχώς είναι ανάγκη να στοχεύσεις υψηλές αποδόσεις (για αυτό έγραψα ότι πρέπει να ασχοληθείς προσωπικά), για να μπορέσεις να φτιάξεις μία «πισινή» σε περίπτωση νέων προβλημάτων με υγειονομικά θέματα κλπ. (Εντάξει, δεν μιλάμε για εσένα που με διαβάζεις από τη Μύκονο, τη Σαντορίνη κλπ. Εσείς ζείτε σε άλλον πλανήτη και δεν έχετε ανάγκη.

Ναι στον τουρισμό, αλλά πολύ προσεκτικά και με δυνατότητα απόσβεσης της επένδυσης σε σύντομο χρονικό διάστημα, με υπολογισμένες και 2 – 3 κακές χρονιές στις 10.

Η κρίση, η «η επενδυτική νύχτα» γεννάει ευκαιρίες, όμως μην ξεχνάς και ότι «όποιος νύχτα περπατεί…»

Αν έρθει η κρίση που περιμένουμε, σίγουρα θα δούμε τα περισσότερα από όσα ανέφερα πιο πάνω να μετουσιώνονται στην καθημερινότητά μας και αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη βίαια πτώση των αγορών και την «επενδυτική νύχτα». Σε αυτή την περίοδο σου εξήγησα ποια θα είναι η επενδυτική μου στάση και τι θα συμβουλεύσω σε γενικές γραμμές τους ανθρώπους που με πληρώνουν για τη γνώμη μου.

Μπορείς να μου αντιτάξεις ότι «η κρίση γεννάει ευκαιρίες» και κάθε τρεις και λίγο να νομίζεις ότι βρήκες τις ευκαιρίες αυτές. Απλά θα σου πρότεινα να έχεις υπομονή και να προσέξεις, μιας και πολλοί «γελάστηκαν» από μία μικρή ηλιαχτίδα των αγορών και μπήκαν μέσα πριν από μία νέα μεγάλη πτώση.

Η κρίση θα γεννήσει ευκαιρίες, αλλά και η «επενδυτική νύχτα» έχει τους κινδύνους της, μιας και «όποιος νύχτα περπατεί…»

Ψυχραιμία, στρατηγική και ξεκάθαρους στόχους σου εύχομαι να έχεις από εδώ και πέρα!

Καλή επιτυχία!

Εσύ τι γνώμη έχεις;

Αποποίηση Ευθύνης
Το υλικό αυτό παρέχεται για πληροφοριακούς σκοπούς και μόνο. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ως προσφορά, συμβουλή ή προτροπή για την αγορά ή πώληση των αναφερόμενων προϊόντων. Παρόλο που οι πληροφορίες που περιέχονται βασίζονται σε πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες, ουδεμία διασφάλιση δίνεται ότι είναι πλήρεις ή ακριβείς και δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως τέτοιες.